گردوغبار تنش‌های سیاسی و نظامی بر فضای کشور سایه انداخته و در این میان یکی از نخستین قربانیان خاموش، صنعت گردشگری است؛ صنعتی که به واسطه ارتباط مستقیم با امنیت، تصویر بین‌المللی و دیپلماسی عمومی یک کشور، به شدت از کوچکترین بی‌ثباتی‌ها تأثیر می‌پذیرد. در این میان، راهنمایان گردشگری در خط مقدم این صنعت قرار دارند؛ افرادی که نقش حیاتی در تجربه گردشگر ایفا می‌کنند و معیشت‌شان به تردد و حضور مستمر گردشگران خارجی وابسته است.
پیش از آغاز بحران نظامی اخیر نیز وضعیت ورود گردشگر به کشور چندان مطلوب نبود. سال‌ها تحریم و کرونا، نگاه امنیتی به گردشگر خارجی و فقدان سیاست‌های موثر در تبلیغ چهره ایران در سطح جهانی، آسیب‌هایی جدی به زیرساخت‌های گردشگری وارد کرده بود. اما بحران اخیر، مانند ضربه نهایی، امید‌های کمرنگ مانده را هم از بین برده است.
به گزارش آرانیوز ، لغو گسترده تور‌های ورودی، خروج اتباع خارجی از کشور، تغییر توصیه‌های سفر از سوی دولت‌های دیگر و افزایش ریسک ذهنی سفر به ایران، باعث شده تا فعالیت این بخش کاملا متوقف شود. راهنمایانی که با تکیه بر تخصص، زبان‌آموزی و سال‌ها تجربه به شغل خود دل بسته بودند، حالا با واقعیتی مواجه‌اند که نه تنها معیشت‌شان را تهدید می‌کند، بلکه آینده شغلی‌شان را هم در هاله‌ای از ابهام فرو برده است.
در چنین شرایطی، دغدغه اصلی آنها دیگر بازاریابی، آموزش یا جذب گردشگر نیست، بلکه زنده ماندن در این بحران اقتصادی است. بحران نه به معنای شکست بازار، بلکه به معنای ناپدید شدن کامل تقاضاست. این گروه از فعالان گردشگری در نبود سیاست‌های حمایتی مؤثر، با بیکاری، بدهی و بحران معیشتی روبه‌رو شده‌اند.
در ایام اخیر مطلقا گردشگر خارجی در کشور نداشتیم
محسن حاجی سعید، رئیس جامعه انجمن‌های راهنمایان گردشگری در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه قبل از جنگ هم وضعیت ورود گردشگران خارجی چندان خوب نبود، در حال حاضر این صنف چطور گذران زندگی می‌کنند؟ به آرانیوز گفت: «وضعیت گردشگری تقریبا تا فروردین ماه امیدوارکننده شده بود، اما به واسطه تهدیداتی که از اردیبهشت به این سو وجود داشت، گردشگری تعطیل شده بود. متاسفانه با شروع جنگ، اتفاقات به سطح اعلا خود رسید؛ یعنی نه تنها گردشگری وارد ایران نشد بلکه تمام اتباع خارجی که برای بیزنس یا حتی دیپلمات‌هایی که در ایران بودند، کشور را ترک کردند؛ یعنی مطلقا گردشگر خارجی در کشور نداشتیم. البته ممکن است انگشت شمار افرادی به ضرورت یا به دلیل کارشان در ایران مانده باشند، اما سفری نکردند و گردشگر به معنای واقعی آن نداشتیم.»
وی ادامه داد: «پس از جنگ هم شرایط بدتر شد و توصیه‌های سفر به ایران تغییر کرده است. از این رو هیچ اخبار مثبتی به گوش اهالی گردشگری نمی‌رسد. صنف ما متضرر شده و میزان خسارت را به مسئولین و وزارت گردشگری اعلام کرده‌ایم؛ چراکه ممکن است جنگ ۱۲ روز اعلام شده باشد، اما نمی‌توانیم تبعات آن را برای حوزه گردشگری در حد ۱۲ روز مدنظر قرار دهیم. پیش از وقوع جنگ هم گردشگری تعطیل شده بود و اگر فرض را بر انجام مذاکره و رسیدن به توافق میان ایران و آمریکا بگذاریم، تا گردشگر بخواهد پایش را به کشور بگذارد دست‌کم یک سال زمان می‌برد.»
حاجی سعید در توضیح جلسه‌ای که با وزارت گردشگری داشته، عنوان کرد: «آنچه شخص آقای صالحی امیری اذعان داشتند و رییس جمهور هم تایید کرده‌اند، این است که در پیش‌بینی که برای جبران خسارت بخش خصوصی و آسیب‌دیدگان جنگ انجام می‌شود، بخش خدمات را باید جدی‌تر در نظر گرفت. به اذعان شخص رییس جمهور، خدمات بیشترین آسیب را دیده و از این بخش نیز گردشگری آسیبش به مراتب بیشتر بوده است. خوشبختانه با وزیر اقتصاد هم جلسه‌ای داشتیم که مطالب مطرح و مطالبات تبیین شد.»
این فعال حوزه گردشگری درباره مطالبات صنف خود از دولت گفت: «خواسته‌ای که مشخصا از دولت داشتیم و مستقیما به وزیر اقتصاد انتقال دادیم این بود که برای تاسیسات گردشگری ارائه وام، تسهیلات در پرداخت بدهی‌هایشان و تسهیل در قبوض انرژی‌شان در نظر گرفته می‌شود، اما برای راهنمایان گردشگری که تاسیسات نیستند، این کمک‌ها ملموس نیست. کمک ملموس یعنی وام بلاعوض که هرچند ناچیز هم باشد و خسارات یک سال را جبران نکند، اما فعلا مانع آن می‌شود که مشکلات معیشتی نیرو‌های متخصص گردشگری جدی‌تر نشود و برای اداره زندگی‌شان کمک خواهد کرد. همچنین در جلسه دو روز پیش که مدیر عامل تامین اجتماعی هم حضور داشتند، بحث کمک بیمه‌ای به راهنمایان گردشگری را در میان گذاشتیم. براساس تشخیص شاخصه‌های غلط بسیاری از همکاران ما به علت سفر‌های خارجی، در دهک‌های ۸ تا ۱۰ قرار گرفته‌اند درصورتی که این سفر‌ها باید به عنوان ماهیت شغلی در نظر گرفته شود. این مطالبات را اعلام کردیم و قول همکاری داده شد که اصلاحاتی صورت گرفته شود.»
۲۰۰ میلیارد تومان خسارت ماهانه به راهنمایان گردشگری
حاجی سعید درباره میزان خسارتی که به صنف راهنمایان گردشگری وارد شده است، عنوان کرد: «مشخصا میزان خسارتی که برای حوزه راهنمایان گردشگری به وزارتخانه اعلام کرده‌ایم، برای هر ماه ۲۰۰ میلیارد تومان است. راهنمایان گردشگری بخشی از همین مردمی هستند که در فضای مجازی پای کشور ایستاند. آنها به واسطه تسلطشان به زبان و حضور فعال در فضای مجازی، جریان‌سازی کردند چراکه این افراد به واسطه اینکه ماهیت شغلی‌شان به کشور گره خورده است، عِرق دو چندان به کشور دارند. اما در این مواقع که حرف از کمک زده می‌شود، اغلب به صورت ناچیز یا دیرهنگام ارائه می‌شود. امیدواریم وضعیت کشور به سمتی برود که گردشگری به حالت عادی برگردد و ما هیچ وقت نیاز به حمایت و کمک مالی دولت نداشته باشیم.»
دست‌کم ۵ هزار نفر از راهنمایان گردشگری، بیکار شده‌اند
وی همچنین درباره تعداد راهنمایان گردشگری که شغل خود را از دست داده‌اند، به اقتصاد ۲۴ گفت: «نزدیک به ۲ هزار نفر راهنمای گردشگر داریم که درآمدشان صرفا از طریق همین شغل است و درآمد جانبی دیگری ندارند. بنابر آمار بیمه‌ای که ما داریم، از بین ۱۵، ۱۶ هزار راهنمای گردشگری که آموزش دیده‌اند، ۲ هزار نفرشان فقط از همین راه درآمد کسب می‌کنند. وقتی در مورد تعداد صحبت می‌کنیم، منظور افرادی هستند که بیمه‌شان در سازمان تامین اجتماعی تحت عنوان راهنمایان گردشگری ثبت شده است و اگر جای دیگری شاغل باشند، امکان استفاده از بیمه راهنمایان را ندارد.»
این فعال حوزه گردشگری ادامه داد: «حدود ۲ هزار نفر بیمه شده راهنمای گردشگری داریم که تمام آنها بیکار شده‌اند. البته شاید حدود ۳ هزار نفر دیگر هم از میان کسانی باشند که در حوزه گردشگری، نیمه فعال کار می‌کنند یا راهنمای گردشگری شغل دومشان است و آنها هم آسیب دیده‌اند. اما از میان کسانی که نه بیمه بیکاری و نه شغل دیگری دارند، حدود ۲ هزار نفر بیکار شده‌اند. راهنما اگر فعالیت داشته باشد حداقل ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان در سال درآمد دارد. حال حساب کنید این تعداد افراد و این مدت بیکاری که همچنان ادامه دارد، چه قدر ضرر می‌شود؟ اگر عدد حداقلی بگوییم ۲۰۰ میلیارد تومان خسارتی است که ماهانه وارد می‌شود. حال اگر یک ساله در نظر بگیریم، ۲ و نیم همت میزان خسارتی است که این قشر به دلیل بیکاری با آن مواجه شده‌اند.»
جنگ ۱۲ روزه ثابت کرد که جاسوس قلمداد کردن گردشگر، آدرس غلط دادن است
حاجی سعید همچنین در پاسخ به اینکه در صورت پایان قطعی جنگ، برای بازسازی اعتماد گردشگران خارجی جهت سفر به ایران چه اقداماتی باید انجام داد؟ گفت: «برای بازگرداندن گردشگران به کشور ما نیاز به یک صلح منطقه‌ای داریم که باید تمام طرف‌های دعوا در یک جایی این مسائل را کنار بگذارند و برای عادی شدن زیست مردم در خاورمیانه به هر طریقی که میسر است، آشتی کنند. الان ترکیه، قطر، امارات و دیگر کشور‌ها دارند خسارت درگیری ایران و اسرائیل را می‌دهند. البته نه بدین معنا که ورود گردشگر به این کشور‌ها صفر شده باشد ولی از عدم امنیت منطقه آسیب می‌بینند.»
رئیس جامعه راهنمایان گردشگری ادامه داد: «راهکار‌هایی برای تضمین حضور گردشگر در کشور وجود دارد که در وهله اول ایجاد حس امنیت است. کسانی در یک سال گذشته به کشور آمدند ولی به واسطه افزایش تنش‌ها، در میانه سفر خود ایران را ترک کردند؛ یعنی کسانی که شجاعت داشتند که به ایران سفر کنند هم به نوعی از سفر خود پشیمان شدند؛ بنابراین نباید درگیری‌ها را دست‌کم گرفت.»
وی درباره اتهام جاسوسی به گردشگران خارجی، بیان کرد: «یک از موضوعاتی که با آن مواجه بودیم دستگیری بیش از حد اتباع اروپایی بود که منجر به عدم سفر به ایران شد. این دیگر ربطی به جنگ ندارد بلکه به سختگیری‌های بی‌منطقی باز می‌گردد که انجام می‌دهیم. برخی افراد که در گردشگری به آنها گردشگر کنجکاو می‌گوییم، به واسطه عدم شناخت قوانین خاص کشور ما، مثلا در زمان اعتراضات به عنوان گردشگر از شلوغی عکاسی کرده‌اند. اتفاقی که ممکن است در هر جای دنیا برای هر فرد بیافتد که در حال بازدید است و از شلوغی که غیرعادی رخ می‌دهد، عکس می‌گیرد. اما در کشور ما این را جرم می‌دانیم که اشتباه است.»
حاجی سعید در ادامه تاکید کرد: «کسی که به ایران آمده، اگر جاسوس بوده نباید ویزا برایش صادر می‌شده و باید تشخیص می‌دادیم، اما عکس گرفتن از شلوغی معیار درستی برای جاسوس خواندن آن گردشگر نیست. ما این موارد را در یک سال گذشته با مجلس، دولت و نهاد‌های امنیتی مطرح کرده‌ایم و امیدواریم قوای سه‌گانه یک تصمیم برای حل این مشکل بگیرند. دستگیری‌های اینچنینی تبعاتش برای حوزه گردشگری است؛ بنابراین این موضوع دیگر ربطی به جنگ ندارد بلکه مربوط به قوانین سختگیرانه ما در مواجهه با گردشگرانی است که از ابزار‌های به روز برای گرفتن عکس و فیلم بهتر استفاده می‌کنند. در کشور ما به واسطه هزاران مشکلی که داریم، گردشگر به هر گوشه‌ای که سفر می‌کند نباید عکس بگیرد چراکه ممکن است سایت نظامی، تاسیسات هسته‌ای یا هر منطقه حساس دیگری باشد. اینکه ۸۰ درصد کشور را امنیتی کنیم و به گردشگر اجازه ندهیم عکس و فیلم بگیرد، غلط است.»
رئیس جامعه راهنمایان گردشگری افزود: «در همین جنگ ۱۲ روزه به دستگاه امنیتی هم ثابت شد که این مسائل ربطی به گردشگر ندارد و اینها آدرس اشتباه دادن است که با ممانعت ایجاد کردن برای گردشگر، امینت کشور تامین می‌شود.»
حاجی سعید ضمن تاکید براینکه دکترین امنیتی کشور باید بازنگری شود، گفت: «ما از دو سمت داریم خسارت می‌بینیم؛ هم نتوانستیم امینت را تامین کنیم و هم با برخورد‌های بی‌جا نتوانستیم اقتصاد گردشگری که می‌توانست به اندازه نفت، ارز وارد کشور کند را پویا کنیم؛ بنابراین مسائل ما خیلی به جنگ گره نخورده است؛ هرچند که جنگ هم تاثیر مستقیم دارد یعنی تا عادی شدن شرایط را لمس نکنند، از سفر خودداری می‌کنند.»
وی ضمن بیان اینکه بخشی از راهکار‌های رونق ورود گردشگر به توافقات بین‌المللی بازمی‌گردد، افزود: «اگر ما به توافقی مانند برجام دست پیدا کنیم، بسیاری از اتفاقاتی که رخ داده است، چند ماه بعد در ذهن مردم کمرنگ می‌شود و ظرف یک سال حرکت گردشگر به سوی ایران محقق می‌شود. هر چند که امید‌ها برای رسیدن به توافق کمرنگ است، اما مسئولان باید به هر طریقی که هست دنیا را با ما همسو کنند. اینکه همه اروپا در مقابل ایران باشند، اینکه آمریکا در حمله اسرائیل در مقابل ایران قرار گیرد و اینکه چین و روسیه پشت ایران را خالی کنند، یعنی عدم موفقیت در دکترین سیاست خارجه ایران. اگر در این مسائل بازنگری نشود، گردشگری که بخشی از اقتصاد کشور است احیا نخواهد شد.»
رئیس انجمن راهنمایان گردشگری در پایان خاطر نشان کرد: «یک سری اقداماتی هم وجود دارد که مطرح کردن آن در شرایط کنونی شاید آرمانی باشد، اما به هر حال بعد از جنگ باید با بودجه‌های متفاوتی، ایران حضورش را در نمایشگاه‌های بین‌المللی پررنگ‌تر از قبل کند. حوزه گردشگری وقتی در شوک فرو می‌رود نباید در آن باقی بماند. این امر ابتدا باید فهمش در دولت به وجود بیاید که گردشگری، هم نیاز به حمایت مالی برای جبران خسارت دارد و هم نیاز دارد پررنگ‌تر از قبل در نمایشگاه‌های بین المللی حضور پیدا کند. همچنین باید از اینفلوئنسر‌هایی که شاید بزرگ نباشند، اما در مقیاس کوچکی که دنبال‌کننده دارند اثر می‌گذارند، دعوت کرد تا بخشی از واقعیت‌های امروز ایران به نمایش بگذارند؛ چراکه در تصور مردم دنیا، ایران الان یک ویرانه است. در حالی که درست است که خسارت دیده‌ایم، افرادی عزیزان خود را از دست داده و نگران حمله دوباره هستیم، اما داریم عادی زندگی می‌کنیم. گردشگری ابزاری است که نشان دهد که ما قوی‌تر از این هستیم که در ۱۲ روز از بین رفته باشیم.»
