نقش هنرمند و رسانه در دفاع مقدس؛ روایت مقاومت، ایستادگی و پیروزی

سید مصطفی موسوی، مسئول سازمان بسیج هنرمندان فارس در گفت‌و‌گو با آرانیوز از شیراز، با اشاره به شباهت‌ها و تفاوت‌های حضور هنرمندان در دفاع مقدس و درگیری‌های اخیر ایران و اسرائیل، تعهد ایدئولوژیک و انقلابی هنرمندان را یکی از شباهت حضور هنرمندان در این دو دوره جنگ تحمیلی عنوان و اظهار کرد: در هر دو دوره، هنرمندان عمدتاً با انگیزه حمایت از آرمان‌های نظام، دفاع از کشور و تقویت روحیه ملی وارد عرصه فعالیت شدند. این حضور اغلب داوطلبانه و با احساس تکلیف صورت گرفته است.

وی، موضوع اصلی ورود هنرمندان به عرصه دفاع مقدس هشت ساله و 12 روزه را روایت مقاومت بیان و تصریح کرد: محور اصلی فعالیت‌های هنری در هر دو مورد، تبیین "مقاومت"، "ایستادگی در برابر دشمن" و "پیروزی نهایی" است.

به گفته موسوی، هنرمندان هم در دوران دفاع مقدس (با ابزارهایی، چون فیلمبرداری مستند، عکاسی میدانی و نقاشی)، و هم در دوران اخیر (با ابزارهایی، چون شبکه‌های اجتماعی، تولید محتوای سریع دیجیتال، گرافیک‌های فوری و کلیپ‌های کوتاه)، تلاش کردند از ابزار موجود برای روایتگری استفاده کنند.

مسئول سازمان بسیج هنرمندان فارس در ادامه، با اشاره به تفاوت‌های حضور هنرمندان و نوع فعالیت‌ها در این دو جنگ تحمیلی گفت: ویژگی دفاع مقدس اول (جنگ ایران و عراق)، به حضور فیزیکی و میدانی و مستقیم بود و عکاسان، فیلمبرداران و نویسندگان اغلب در جبهه‌ها حضور داشتند و مستقیماً با فضای جنگ درگیر بودند. 

وی، رویکرد غالب هنری در این دوره را مستندسازی و حماسه سازی تاریخی عنوان کرد و ادامه داد: تمرکز بر ثبت وقایع عینی، مصاحبه با رزمندگان، و ساختن الگو‌های قهرمانی بلندمدت از نتایج این حضور بود که تأثیر عمیق، ماندگار و بلندمدت بر فرهنگ، هویت ملی و ادبیات کشور (تولید آثار کلاسیک) داشت.

موسوی افزود: در جنگ 12 روزه، حضور بیشتر غیرمستقیم و از راه دور بود و اغلب فعالیت هنری حول محور رصد اخبار، تصاویر رسمی منتشر شده، و واکنش به تحولات در فضای رسانه‌ای متمرکز بود. 

به گفته وی، میدان اصلی روایت در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در هنر‌های سنتی و بنیادین در سینما (فیلم بلند داستانی و مستند)، تئاتر صحنه‌ای، نقاشی، شعر، و ادبیات داستانی بلند (رمان)؛ و در جنگ تحمیلی اسرائیل به ایران، با هنر‌های سریع و دیجیتال شامل گرافیک، موشن‌گرافیک، کلیپ‌های کوتاه برای فضای مجازی (اینستاگرام، تلگرام، توییتر)، و تولید محتوای سریع تصویری، واکنش سریع و اطلاع‌رسانی با تمرکز بر لحظه، بازنمایی قدرت نظامی (موشک و پهپاد)، و تولید محتوای تأثیرگذار بر افکار عمومی در کوتاه‌مدت، تأثیر کوتاه‌مدت و لحظه‌ای بر افکار عمومی داخلی و خارجی؛ چالش اصلی حفظ توجه مخاطب در فضای پرشتاب رسانه‌ای بود.

مسئول سازمان بسیج هنرمندان فارس با تأکید بر نقش و تأثیر هنرمندان در تبیین و روایت صحیح جنگ‌ها، نقش هنرمندان در هر دو مقطع را نقشی تبیینی و روایت‌ساز با ابزار‌های تأثیرگذاری متفاوت دانست و گفت: در دفاع مقدس هشت ساله، خلق حافظه جمعی و اسطوره‌سازی در اولویت بود و هنرمندان دفاع مقدس، با خلق آثار هنری، وقایع جنگ را از حالت صرفاً خبری خارج کرده و به تجربه زیسته تبدیل کرده و توانستند ابعاد انسانی، ایثار و ابعاد معنوی جنگ را به جامعه منتقل کنند که رسانه‌های صرف قادر به انجام آن نبودند.

وی معتقد است که در این دوران هنرمندان با خلق آثار ماندگار، توانستند هویت جنگ را تعریف کنند. روایت صحیح، عمدتاً بر مبنای تثبیت مفاهیم جهاد، شهادت، و مظلومیت بود که توسط آثار سینمایی و ادبی پایه‌ریزی شد.

مسئول سازمان بسیج هنرمندان فارس، تأثیر این هنرمندان در نهادینه کردن روایت رسمی و ملی از جنگ دانست و افزود: سینما، ادبیات داستانی و موسیقی پاپ آن دوران، نسل‌های بعدی را با ارزش‌های مورد نظر درگیر ساخت و تصویری واحد و قهرمانانه از جنگ در ذهن جامعه شکل داد.

موسوی، نقش هنرمندان در در درگیری‌های اخیر و دفاع مقدس 12 روزه را مدیریت ادراک و جنگ شناختی عنوان کرد و گفت: در فضای جنگ ترکیبی کنونی، نقش هنرمندان بیش از پیش به سمت مدیریت ادراک سوق یافته است. آنها تلاش می‌کنند تا تصاویر نظامی و توانمندی‌های استراتژیک را به گونه‌ای بازنمایی کنند که بازدارندگی ایجاد شود و در بُعد رسانه‌ای، روایت خودی بر روایت رقیب غلبه کند. 

وی با تأکید بر اینکه نقش حیاتی هنرمندان در این دوره، کنترل سریع اطلاعات و جلوگیری از نفوذ روایت‌های رقیب است، ادامه داد: خبرگزاری‌ها باید بر این جنبه تمرکز کنند که هنرمندان چگونه با استفاده از فرمت‌های سریع (اینفوگرافیک‌ها، ویدیو‌های کوتاه)، به سرعت حقایق (از دیدگاه خودی) را به جهان و شبکه‌های اجتماعی تزریق می‌کنند تا از خلاء اطلاعاتی که می‌تواند توسط روایت‌های مغرضانه پر شود، جلوگیری کنند.

مسئول سازمان بسیج هنرمندان فارس با بیان اینکه د رجنگ 12 روزه تأثیرگذاری بیشتر در فضای دیجیتال و بین‌المللی متمرکز بود، افزود: هنرمندان با تولید محتوای ویروسی، تلاش می‌کنند تا پیام "قدرت و اراده" را با سرعت بالا منتقل کنند، اما چالش اصلی، حفظ یکپارچگی این روایت در میان حجم عظیم محتوای تولیدی توسط دیگر بازیگران است که نقش هنرمندان در تبیین و روایت صحیح را دوچندان می‌کند.

وی، با تأکید بر اینکه هنرمندان در دفاع مقدس نقش معماران حافظه تاریخی را ایفا کردند، در حالی که در درگیری‌های اخیر نقش آنها بیشتر به واکنش‌دهندگان سریع و مروجان پیام‌های کلیدی در نبرد‌های رسانه‌ای تبدیل شد، ادامه داد: در حالی که دفاع مقدس صحنه خلق هنر ماندگار و تاریخ‌ساز در بستر جنگ مستقیم بود، جنگ 12 روزه، اگر بر اساس تحولات سریع امروزی باشد، عرصه نبرد روایت‌ها در فضای مجازی با ابزار هنر دیجیتال و سریع است. 

موسوی گفت: هنرمندان در هر دو دوره، نیروی مؤثری برای جذب قلب‌ها و اقناع افکار عمومی بودند، اما تاکتیک‌های آنها به شدت تحت تأثیر زیرساخت‌های رسانه‌ای زمانه خود قرار گرفته است.