به گزارش آرانیوز، امروز دهم رجب سالروز ولادت امام جواد (ع) است. امامی که دوران امامتش در کودکی ایشان آغاز شد و با وجود رفتارها و بهانه‌های برخی پیروان سست دل و نافرمان، یادآور مقامی بود که عیسی (ع) در طفولیت از سوی خدایش کسب کرد و جایگاهی که سلیمان نبی پس از داوود (ع) به آن نائل آمد.
به مناسبت سالروز ولادت آن امام همام، برای واکاوی تاریخ اجتماعی شیعیان در عصر حضرت با حجت الاسلام محمدباقر پورامینی پژوهشگر تاریخ اسلام به گفتگو پرداختیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
حجت الاسلام پورامینی اظهار داشت: در آغاز باید بر تعریف جاری از تاریخ اجتماعی تمرکز کنیم آنکه در این حوزه جلوه‌های مختلف زندگی و فرهنگ بشری در بستر تاریخ بررسی می‌شود.درنگ در روابط مردم با مردم، روابط مردم با حکومت، و روابط مردم با زندگی مادی و حتی حیات معنوی نیز در دایره تاریخ اجتماعی جای دارد. با محوریت این تعریف، بدیهی است که تاریخ اجتماعی شیعیان توجه به مناسبات اجتماعی در دوره‌های مختلف تاریخ شیعه ناظر به اقشار گوناگون اجتماعی، تغییرات اجتماعی، جنبش‌ها و نهادهای اجتماعی خواهد بود. بنابراین بررسی اشکال متنوع روابط اجتماعی در بستر تاریخ شیعه رکن اصلی تاریخ اجتماعی شیعیان تلقی می‌شود.
این پژوهشگر تاریخ اسلام درخصوص تاریخ اجتماعی شیعیان در عصر امام جواد (ع) عنوان کرد: نخست باید تصویری از جامعه اسلامی آغاز قرن سوم داشت، دوران امامت امام جواد (ع) از سال ۲۰۳ هجری آغاز شد و در یک دوره ۱۷ ساله که به شهادت در سال ۲۲۰ منتهی شد با خلافت مامون عباسی و معتصم عباسی تلاقی داشت. و این دو خلیفه به شیوه‌های مختلف در پی محدود کردن حضرت و تقلیل جایگاه اجتماعی ایشان بودند. بیش از ۹ مناظره انجام شده از سوی درباریان با هدف کاستن محوریت علمی صورت پذیرفت که تمامی با تفوق عالی و بی نظیر امام انجامید و شگفتی و تحسین همگان را به همراه داشت.
وی افزود: از امام جواد (ع) دو مناظره بسیار مشهور در کتب تاریخی و حدیثی نقل شده که یکی مربوط به دوران نوجوانی حضرت و در حضور مأمون با قاضی‌القضات حکومت عباسی، یحیی بن اکثم، و دیگری با ابن ابی دواد و سایر فقهای دربار عباسی در حضور معتصم عباسی در سنین جوانی‌شان است. مهم‌ترین سندی که درباره مناظره امام با یحیی بن اکثم در دست است روایت مفصلی است که شیخ مفید آن را از ریان بن شبیب، راوی موثق و قابل اعتمادی نقل کرده است. این مناظره که در واقع مشهورترین مناظره امام جواد (ع) نیز به‌شمار می‌آید، در مجلس ازدواج آن حضرت اتفاق افتاده است. در این دو جلسه بحث‌های مفصلی درباره احکام، فقه، امامت و … مطرح گردید. امام جواد با پاسخ‌هایی که در مجالس عمومی خلفا می‌داد، گامی کارآمد در راه اثبات حقانیت خط الهی اهل بیت (ع) و امامت خود و نیز نشان دادن شایستگی‌اش برای رهبری عامه مسلمانان و اتمام حجت بر آنان، خلفا و عالمانی که گرد خلفا جمع شده بودند به جلو برداشته بود. هم‌زمان با این دستاوردها پاسخ‌های امام جواد (ع)، خلفا و علما را به چالش می‌خواند؛ علمایی که به عنوان پشتوانه علمی، فرهنگی و مشروعیت‌بخشی خلفا در نزد گروهی از آن جامعه دورشده از خط اصیل رسالت به‌شمار می‌آمدند؛ گروهی که فریفته ظواهر و شعارهای پرهیاهو شده و هرگز نتوانسته بود با تعقل و اندیشه به عمق جریان‌ها و رویدادهای موجود در جامعه اسلامی آن روز پی ببرد.
حضرت جواد (ع) بر تعامل دوستان و دیدارهای مستمر میان شیعیان اصرار می‌ورزید و می‌فرمود ارتباط با دوستان باعث شادابی و زیادی عقل می‌شود. هر چند مدت دیدار کم باشد. «ملاقاة الاخوان نشرةٌ و تلقیحٌ للعقل و ان کان نزراً قلیلاً»
پور امینی حفظ و معرفت بخشی شیعیان را از اقدامات و حرکت‌های محوری حضرت برشمرد و گفت: نخست امام بر حفظ انسجام اجتماعی شیعه و همچنین حفظ و ارتقا و تعمیق ارتباطات درونی شیعیان تاکید داشتند. حضرت بر تعامل دوستان و دیدارهای مستمر میان شیعیان اصرار می‌ورزید و می‌فرمود: ارتباط با دوستان باعث شادابی و زیادی عقل می‌شود. هر چند مدت دیدار کم باشد. «ملاقاة الاخوان نشرةٌ و تلقیحٌ للعقل و ان کان نزراً قلیلاً». امام دوستی‌های الهی را برای شیعیان توصیه می‌فرمود زیرا چنین ارتباطاتی می‌تواند زمینه رشد و تعالی جامعه منسجم شیعی گردد ایشان می‌فرمود هر کس در راه خدا برادر و دوست پیدا کند، خانه‌ای در بهشت به دست می‌آورد.
شکل دهی سازمان ارتباطی وکالت در گستره جهان اسلام
این پژوهشگر تاریخ اسلام شکل دهی سازمان ارتباطی وکالت در گستره جهان اسلامی را از دیگر اقدامات حضرت در حفظ و معرفت بخشی به جامعه تشیع خواند و ابراز کرد: حضرت به واسطه این شبکه منظم و دقیق و با بهره‌گیری از ۱۳ وکیل برجسته ارتباط با شیعیان را سازمان داده بود. وکلای امام در شهرهای مهمی چون بغداد، کوفه، اهواز، بصره و قم و ری و سیستان بر محور مکاتبات و دیدارها، نامه‌ها، سوالات و امور مالی مردم را با امام در میان می‌گذاشتند. امام جواد (ع) با این حرکت زیبا، محدودیتی ایجاد شده از سوی عباسیان را خنثی نمود و همچنین زمینه انس گیری مردم با دوران غیبت را فراهم ساخت.
وی افزود: حرکت دیگر امام، ارتباط مستقیم و چهره به چهره با شیعیان را حفظ کرد و این نکته را باید مدنظر قرار داشت که مامون و معتصم بشدت بر محدودسازی اصرار داشتند. یکی از راه ارتباط حضوری با شیعیان، سفر به مکه در موسم حج بود و در پرتو مراسم حج روابط شیعیان با امامان خود گسترش یافت.
