صنعت گردشگری ایران زیر تیغ جنگ/ شلیک تنش‌های اخیر به اقتصاد توریسم

شعله‌ور شدن درگیری نظامی میان ایران و اسرائیل سایه سنگینی بر صنعت گردشگری کشور افکنده است. در حالی‌که این صنعت هنوز از ضعف ساختاری و چالش‌های تاریخی رنج می‌برد، اکنون دچار شوک دیگری شده است. پیش از این تنش، گردشگری خارجی ایران با وجود ظرفیت‌های بالای فرهنگی و طبیعی، به دلیل آنچه که عدم امنیت و قوانینی مانند حجاب عنوان می‌شد، نتوانسته بود به جایگاه اصلی خود برسد.

طبق آمار سازمان جهانی گردشگر (UNWTO)، ورود گردشگران خارجی به ایران طی سال‌های اخیر روند رو به رشدی را تجربه کرده است: از ۸۸۰ هزار نفر در ۲۰۲۱، به ۴.۱ میلیون نفر در ۲۰۲۲ و ۵.۹ میلیون در ۲۰۲۳ رسیده است که نشان از رشد ۴۳ درصدی در یک سال است. بر اساس داده‌های داخلی، در سال ۱۴۰۲ (تا خرداد ۱۴۰۳)، شمار ورود بازدیدکنندگان خارجی به ۷.۳ میلیون نفر رسید. با این حال، سهم ایران از بازار جهانی گردشگری هنوز کمتر از ۰.۵٪ و در رتبه سی‌وچهارم جهان قرار دارد. در مقابل رقبایی مانند ترکیه و امارات، ده‌ها میلیون گردشگر جذب می‌کنند.

بسیاری از گردشگران خارجی که به ایران سفر می‌کنند، از کشور‌های همسایه هستند. در سال‌های اخیر، عراق، افغانستان و ترکیه در صدر گردشگران ورودی به ایران هستند که این سهم عمدتا به گردشگری زیارتی یا درمانی برمی‌گردد. سهم گردشگران اروپایی یا غربی، حتی در بهترین دوران‌ها، بسیار محدود باقی مانده بود. حمله آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران و گسترش درگیری‌های نظامی با اسرائیل، این جریان محدود را نیز متوقف کرده و در رسانه‌های خارجی، ایران بار دیگر به‌عنوان یک کشور ناامن در صدر هشدار‌های سفر قرار گرفته است.

یکی از مهم‌ترین تبعات روانی جنگ اخیر، تشدید بی‌اعتمادی نسبت به سفر به ایران است. جنگ‌های منطقه‌ای همواره بر برداشت عمومی از امنیت یک کشور تأثیرگذارند و ایران، در روایت رسانه‌های جهانی، اغلب با تصاویری از تنش، درگیری، تظاهرات و محدودیت‌های شدید همراه بوده است. درگیری‌های نظامی اخیر، به‌ویژه با ورود مستقیم آمریکا، این تصویر را تقویت کرده و ایران را در چشم گردشگران بالقوه به کشوری در آستانه بی‌ثباتی بدل کرده است.

این رکود نه‌تنها به تعطیلی موقت یا دائمی کسب‌وکار‌های گردشگری منجر شده، بلکه بر اشتغال نیز تأثیر گذاشته است. هزاران نفر که در این صنعت فعال بودند، اعم از کارکنان هتل‌ها، رانندگان، مترجمان و فروشندگان صنایع دستی، اکنون با خطر بیکاری مواجه‌اند. شرایط اقتصادی کشور، که پیش از این نیز تحت فشار تحریم‌ها، تورم و سقوط ریال در مضیقه بود، حالا با کاهش گردشگری اعم از داخلی و خارجی، ضربه مضاعفی را متحمل می‌شود.

در چنین شرایطی، حتی در صورت کاهش تنش‌ها، احیای صنعت گردشگری ایران با چالش‌های سنگینی روبه‌رو خواهد بود و باید اعتماد جامعه جهانی نسبت به امنیت ایران بازسازی شود. تنش امنیتی فعلی با اسرائیل، همراه با ضعف‌های ساختاری پیشین، مانع از تحقق توان واقعی گردشگری کشور شده است و برای رفع آن باید چاره‌اندیشی کرد.