بحران آب در ایران وارد فاز جدیدی شده است. تشدید قطعی آب، ورود تانکر‌های آب به سطح شهر، افت فشار آب در بسیاری از نقاط و … همگی از مواردی هستند که تشدید بحران آب در ایران را نشان می‌دهند.
با توجه به موارد بیان‌شده، برخی از کارشناسان وقوع سناریو آخرالزمانی را برای بحران آب در ایران پیش‌بینی می‌کنند.
آن‌طور که ایلنا گزارش داده، بنفشه زهرائی، مدیر موسسه آب دانشگاه تهران، عنوان کرد: «اگر شهروندان همکاری کنند سناریوی آخرالزمانی اتفاق نمی‌افتد. در عین حال تاکید می‌کنم اگر شهروندان همکاری نکنند، بارش پاییز نداشته باشیم و شدت و میزان خشکی ادامه یابد؛ پاییز با مشکل مواجه می‌شویم.»
باید دید سناریو آخرالزمانی چیست و آیا وقوع آن محتمل است؟
وضعیت سد‌های کشور و وقوع سناریو آخرالزمانی
وضعیت سد‌های کشور وضعیت بحرانی منابع آب را تایید می‌کند. بررسی وضعیت پرشدگی سد‌های کشور در مرداد نشان می‌دهد که درصد پرشدگی سد‌ها به ۴۴ درصد رسیده است. این موضوع بدان معناست که ۵۶ درصد مخازن یا به بیان دیگر، بیش از نیمی از مخازن سد‌های کشور خالی است!
این وضعیت در پایتخت نیز اسفناک است. سد‌های لار، ماملو، کرج و لتیان که وظیفه تامین آب پایتخت را دارند، میزان پرشدگی آنها به ترتیب ۶ درصد، ۹ درصد، ۳۶ درصد و ۵۲ درصد است.
به دنبال وضعیت اسفناک منابع آبی پایخت، انتقال آب از طالقان به تهران در دستور کار قرار گرفته است. این موضوع به معنای پر آب بودن سد طالقان نیست و سد طالقان تنها ۵۱ درصد پرشدگی دارد. همچنین لازم به ذکر است که استان‌های البرز و قزوین که که پیش‌تر سد طالقان وظیفه تامین آب این استان‌ها را بر عهده داشت، رکورددار فرونشست هستند
آن‌طور که از شواهد پیداست وضعیت آب‌های سطحی کشور در وضعیت اسفناکی قرار دارند و در مجموع درصد پرشدگی آنها تنها ۴۴ درصد است. حال باید دید آب‌های زیرزمینی به عنوان ذخایر بحرانی در چه وضعیتی قرار دارند؟
فرونشست زمین؛ نشانه‌ای از سناریو آخرالزمانی!
پیش‌تر محمدابراهیم رئیسی، کارشناس انرژی، در گفت‌و‌گو با تجارت‌نیوز تشریح کرد: ساختار طراحی‌شده تامین آب بدین‌گونه بود که حدود ۷۰ درصد از آب از منابع سطحی و ۳۰ درصد از آب از منابع زیرزمینی باید تامین شود، چراکه آب زیرزمینی نوعی پس‌انداز است که باید در وقت خود از آن استفاده کرد. اما اکنون اوضاع تغییر کرده است. در حال حاضر بیش از ۶۰ درصد از آب تهران از آب‌های زیرزمینی و چاه‌های حفرشده داخل شهر تهران استفاده می‌شود.
به گفته او، با احتمال خروج سد‌های تامین کننده آب تهران، فشار بر آب‌های زیرزمینی آورده می‌شود. در یک نگاه کلی در کشور باید گفت وضعیت آب زیرزمینی بحرانی است. اکنون میزان اضافه‌برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی کشور از ۱۳۰ میلیارد به حدود ۱۶۰ میلیارد متر مکعب رسیده است؛ میزان برداشت آب زیرزمینی در کشور در حدود ۷۰ میلیارد متر مکعب در سال است، این در حالی است که برای حفظ آب‌های زیرزمینی تنها باید ۴۰ میلیارد از آب زیرزمینی برداشت شود.
روند توصیف‌شده از وضعیت بحرانی فرونشست زمین حکایت دارد. برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی یکی از عوامل اصلی بروز پدیده فرونشست زمین در کشور است. آب‌های زیرزمینی در فضا‌های خالی میان ذرات خاک و سنگ‌های متخلخل ذخیره می‌شوند و نقش مهمی در حفظ تعادل لایه‌های زیرسطحی ایفا می‌کنند. هنگامی که این آب به‌صورت مداوم و بیش از میزان ذکرشده برداشت شود، سطح آب زیرزمینی کاهش می‌یابد. در نتیجه، ذرات خاک به یک‌دیگر نزدیک شده و لایه‌های زیرزمینی به‌طور غیرقابل برگشت فشرده می‌شوند.
این فشردگی، در نهایت خود را به‌صورت نشست تدریجی سطح زمین یا همان فرونشست نشان داده که به‌صورت آهسته و گسترده رخ می‌دهد. با توجه به روند اضافه‌برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی، استمرار این وضعیت می‌تواند به بحرانی گسترده در حوزه منابع طبیعی و توسعه پایدار منجر شود.
با صرفه‌جویی شهروندان اضافه‌برداشت از آب‌های زیرزمینی و خالی‌شدن سد‌ها جبران می‌شود؟
حال وضعیت منابع آبی تا حدی مشخص است. آب‌های سطحی یا همان سد‌های کشور تنها ۴۴ درصد پرشدگی دارند و سالانه بیش از ۳۰ میلیارد مترمکعب اضافه‌برداشت از آب‌های زیرزمینی صورت می‌گیرد. این موضوع بدان معناست که هم آب‌های سطحی و هم آب‌های زیرزمینی در وضعیت هشدار قرار دارند.
در چنین شرایطی شهرداری تهران با نصب بیلبورد‌هایی در سطح شهر، انگشت اتهام را به سمت شهروندان نشانه رفته است. بیلبورد‌هایی که نشان می‌دهند اگر مدت زمان دوش گرفتن شهروندان ۱۰ دقیقه بیشتر طول بکشد، آب ۱۶ نفر قطع می‌شود!
این موضوع تنها محدود به شهرداری نیست. آن‌طور که ایرنا گزارش داده است، محسن اردکانی، مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، عنوان کرد: چنان‌چه ۲۰ درصد صرفه‌جویی در مصرف آب صورت گیرد، قطعی آب رخ نمی‌دهد. در غیر این صورت کشور وارد فاز قطعی آب می‌شود.
با توجه به تهدید مسئولان کشور و گرفتن انگشت اتهام به سوی مردم، باید گفت مطابق آمار وزارت نیرو، سهم آب مورد استفاده در بخش شرب و خدمات از کل میزان آب مصرفی در کشور، تنها ۸.۶۴ درصد است.
مطابق آمار ذکرشده، سهم کشاورزی، محیط زیست، شرب و خدمات، صنعت و فضای سبز به ترتیب ۷۶.۸ درصد، ۱۰.۲۷ درصد، ۸.۶۴ درصد، ۳.۵۵ درصد و ۰.۷۲ درصد است.
با توجه به آمار موجود باید گفت چطور ممکن است که صرفه‌جویی ۱۰ دقیقه‌ای شهروندان عامل کاهش قطعی آب باشد در حالی که بیش از ۷۶ درصد از آب کشور صرف کشاورزی می‌شود؟
وضعیت آب‌های سطحی و زیرزمینی کشور، گویای اوضاع اسفناک و آخرالزمانی در کشور است. این شرایط می‌تواند نتیجه مشکلاتی مانند اضافه‌برداشت از آب‌های زیرزمینی، سیاست‌های خودکفایی در کشاورزی و کشت محصولات آب‌بر در مناطق خشک، احداث کارخانه‌های آب‌بر در مناطق کم‌آب و بسیاری دیگر از مشکلاتی باشد که کارشناسان بار‌ها عنوان کرده‌اند؛ تاجایی که برخی از آنها از وقوع سناریو آخرالزمانی سخن به میان می‌آورند.
باید گفت گرچه صرفه‌جویی و توجه به حیاتی بودن آب امری حیاتی است، اما آیا صرفه‌جویی شهروندان می‌تواند بحران ساختاری کاهش سطح آب‌های سطحی و زیرزمینی را برطرف کند؟
