به گزارش آرانیوز، رئیس‌جمهور برزیل، لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، که با تعرفه‌های بی‌سابقه آمریکا و تلاش واشنگتن برای دخالت در روند رسیدگی دیوان عالی این کشور روبه‌رو شده، مسیر مقاومت را در پیش گرفته است.
به‌جای تماس با عامل اصلی این تعرفه‌ها، رئیس‌جمهور آمریکا، لولا هفته گذشته تصمیم گرفت با رهبران دیگر مشورت کند و آنچه را «مداخله غیرقابل‌قبول» آمریکا خواند، به چالش بکشد. او در ۷ اوت با نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند تماس گرفت و ضمن جلب همبستگی متحدان در بلوک بریکس، درباره گسترش روابط گفت‌وگو کرد. دو روز بعد نیز با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه صحبت کرد.
یک رویارویی غیرمتعارف
واکنش لولا به اقدامات تنبیهی کشوری که سال‌ها متحد نزدیک برزیل محسوب می‌شد، نشانگر ماهیت واشنگتن و برزیلیا است و نشانه‌ای از حل سریع آن دیده نمی‌شود.
اگرچه این بحران ظاهراً یکی دیگر از منازعات تجاری دولت ترامپ است، اما تحولات آن به‌شدت با سرنوشت یک فرد گره خورده است: ژائیر بولسورنارو رئیس‌جمهور سابق راست‌گرای تندرو و متحد ترامپ که بزرگ‌ترین رقیب سیاسی لولا محسوب می‌شود. بولسونارو که زمانی به «ترامپ مناطق گرمسیری» مشهور بود، اکنون به اتهام طراحی کودتای نظامی برای ماندن در قدرت پس از شکست در انتخابات ۲۰۲۲ در دادگاه محاکمه می‌شود. از جمله اتهامات او دست داشتن در طرح ترور لولا و سازماندهی شورش گسترده در برزیلیا است.
با نزدیک شدن دادگاه به صدور رأی، ترامپ در ۷ ژوئیه موضع خود را اعلام کرد: این یک «محاکمه دروغین» است و باید «فوراً متوقف شود». وقتی دیوان عالی مستقل برزیل درخواست او را نادیده گرفت، رئیس‌جمهور آمریکا این دموکراسی آمریکای جنوبی را «تهدیدی غیرعادی و فوق‌العاده» برای امنیت ملی ایالات متحده خواند و تعرفه‌های ۵۰ درصدی بر آن اعمال کرد. در فرمان اجرایی کاخ سفید آمده است: «سیاست‌ها، رویه‌ها و اقدامات دولت برزیل با ارزش‌های اخلاقی و سیاسی جوامع آزاد و دموکراتیک ناسازگار است».
رئیس‌جمهور آمریکا به طور فزاینده‌ای سیاست تجاری را به مسائل ژئوپلیتیک گره می‌زند و از قدرت اقتصادی برای واداشتن کشورها به تبعیت از خواسته‌های خود استفاده می‌کند.
اگرچه ترامپ در گذشته نشان داده که می‌تواند به‌سرعت تغییر موضع دهد، اما این بن‌بست به‌سادگی حل نخواهد شد و حتی ممکن است تشدید شود. ترامپ به‌شدت خود را با سرنوشت بولسونارو گره زده و لولا، حتی اگر بخواهد، اختیار توقف محاکمه را ندارد و نیز در داخل کشور از ایستادگی در برابر واشنگتن سود سیاسی می‌برد.
برونا سانتوس، کارشناس برزیل در اندیشکده «اینتر-آمریکن دیالوگ» در واشنگتن، این بحران را «بدترین وضعیت در طول ۲۰۰ سال روابط دوجانبه» توصیف می‌کند. او می‌گوید: «ترامپ تعرفه را با یک مطالبه سیاسی گره زده که اساساً غیرقابل تحقق است. از نظر نهادی، لولا قادر به دادن این امتیاز نیست، بنابراین ترامپ راه خروجی برای او نگذاشته است».
تشدید درگیری
پس از اعمال تعرفه‌ها، آمریکا هشت قاضی دیوان عالی برزیل را به‌دلیل ایجاد «سامانه‌ای برای تعقیب و سانسور» از سفر به خاک خود منع کرد. وقتی بولسونارو به‌دلیل خطر فرار مجبور به بستن پابند الکترونیکی شد، واشنگتن با استناد به قوانین ویژه مجازات ناقضان جدی حقوق بشر، تحریم‌های مالی گسترده‌ای علیه قاضی صادرکننده این دستور، الکساندر مورائس، اعمال کرد.
با این حال، مورائس کوتاه نیامد. ساعاتی بعد، او در یک مسابقه فوتبال در سائوپائولو حاضر شد و با نشان دادن انگشت میانی، واکنشی چالش‌برانگیز نشان داد. چند روز بعد نیز حکم حبس خانگی بولسونارو را صادر کرد.
با تشدید تنش، برزیلی‌ها خود را برای بدتر شدن اوضاع آماده می‌کنند. روبنس ریکوپرو، سفیر پیشین برزیل در واشنگتن می‌گوید: «همه شواهد نشان می‌دهد که بولسونارو مجرم شناخته خواهد شد، پس باید انتظار داشت وضعیت پرتنش بین برزیل و آمریکا باز هم وخیم‌تر شود.»
پرونده بولسونارو تنها عامل تنش در روابط دو کشور نیست. ترامپ همچنین خواستار لغو مقررات سختگیرانه دیوان عالی برزیل علیه شرکت‌های آمریکایی شبکه‌های اجتماعی است و می‌گوید این نهاد صدها «دستور محرمانه و غیرقانونی سانسور» صادر کرده است.
ترامپ از «کسری تجاری غیرقابل مدیریت» با برزیل گلایه دارد، هرچند آمارهای آمریکا نشان می‌دهد که آمریکا سال گذشته ۷.۴ میلیارد دلار مازاد تجاری با برزیل داشته است. این تنش‌ها در مقطعی حساس برای لولای کهنه‌کار رخ می‌دهد؛ او احتمالاً در انتخابات اکتبر ۲۰۲۶ برای چهارمین بار نامزد خواهد شد و جامعه برزیل همچنان به‌شدت میان چپ و راست دوپاره است.
ریکوپرو با مقایسه پیگرد بولسونارو با مختومه شدن اتهامات مداخله انتخاباتی علیه ترامپ در آمریکا می‌گوید: «برزیل با همه کاستی‌ها، در این مورد خاص بهتر از نهادهای آمریکایی توانسته از دموکراسی دفاع کند.» اما دولت ترامپ نظر مخالف دارد و بنا به پیش‌بینی استیو بنن، مشاور سابق کاخ سفید، فشار بر برزیل ادامه خواهد یافت. او می‌گوید: «لولا در حال به چالش کشیدن رئیس‌جمهور آمریکاست و فکر نمی‌کنم این به نفع مردم برزیل تمام شود.»
تنها امید بولسونارو
فشار آمریکا اصلی‌ترین امید بولسونارو برای فرار از اتهامات سنگینش است؛ او در صورت محکومیت ممکن است تا ۴۰ سال زندانی شود. وی اتهام کودتا را «مضحک» خوانده، هرچند در دادگاه پذیرفته که پیش از کنار گذاشتن ایده، با فرماندهان ارتش درباره «سناریوهای جایگزین» به‌جای پذیرش شکست انتخاباتی گفت‌وگو کرده است.
دادستان‌ها می‌گویند شواهد فراوانی در اختیار دارند: شهادت فرماندهان پیشین ارتش مبنی بر اینکه بولسونارو از آن‌ها خواسته وضعیت اضطراری اعلام کنند، و کشف پیش‌نویس فرمان تصرف دادگاه عالی انتخابات توسط ارتش در منزل وزیر پیشین دادگستری دولت او. بسیاری از برزیلی‌ها - حتی شخص بولسونارو - نتیجه محکومیت را قطعی می‌دانند، هرچند تقریباً به همان اندازه بر سر اینکه این نتیجه اجرای عدالت است یا انتقام سیاسی، اختلاف‌نظر وجود دارد.
بولسونارو اوایل امسال در گفت‌وگو با فایننشال تایمز خواستار «کمک خارجی» شد. پیش از آن، پسرش ادواردو که عضو کنگره برزیل است، مرخصی گرفته و به آمریکا رفته بود تا دولت ترامپ را متقاعد کند که برزیل به سمت «ونزوئلایی شدن» و استبداد چپ‌گرایانه می‌رود و پدرش یکی از قربانیان اصلی است.
مقام‌های برزیلیا این روایت را جدی نگرفتند، اما روابط نزدیک ترامپ و بولسونارو در دوره ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ و فقدان کانال مستقیم میان لولا و کاخ سفید را دست‌کم گرفتند. به گفته بنن، ترامپ زمان قابل توجهی را صرف مسائل برزیل می‌کند «چون بولسونارو را نه فقط به‌عنوان دوست نزدیک، بلکه به‌عنوان نماد آزادی می‌بیند».
تاثیر اقتصادی محدود
با وجود فشارهای ادواردو بولسونارو برای تحریم دیوان عالی، اعمال تعرفه‌های سنگین همراه با این تحریم‌ها غیرمنتظره بود. ادواردو با شعار «ماموریت انجام شد» از ترامپ قدردانی کرد. با وجود تعرفه‌های بالا، فرمان اجرایی ترامپ ۶۹۴ معافیت صادر کرده که شامل اقلامی چون آب پرتقال، سنگ‌آهن و هواپیماهای برزیلی است که جایگزینی سریع آن‌ها برای آمریکا دشوار است. این معافیت‌ها حدود ۴۳ درصد از صادرات ۴۲.۳ میلیارد دلاری برزیل به آمریکا در سال ۲۰۲۴ را پوشش می‌دهد و لابی‌گری شرکت‌ها در این زمینه مؤثر بوده است. علاوه بر این، آمریکا تنها ۱۲ درصد از کل صادرات برزیل را وارد می‌کند، رقمی که در سال ۲۰۰۰ حدود ۲۴ درصد بود. امروز چین با خرید ۹۴ میلیارد دلار کالا شامل سنگ‌آهن، سویا و گوشت، بزرگ‌ترین بازار برزیل است.
ماتیاس اسپکتور، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه فونداسائو وارگاس در سائوپائولو گفت: «برزیل در موقعیت نسبتاً خوبی برای مقابله با ترامپ قرار دارد. برخلاف مکزیک که صادراتش به آمریکا حیاتی است، صادرات برزیل به این کشور کمتر از دو درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد و همین توضیح می‌دهد که چرا غریزه لولا مقاومت است».
به برآورد تحلیلگران بانک یو‌بی‌اس، حدود سه‌چهارم صادرات برزیل به آمریکا قابلیت تغییر مسیر دارد و بیشترین آسیب احتمالی به رشد اقتصادی، ۰.۶ درصد خواهد بود. بازارهای مالی تاکنون واکنش منفی شدیدی نشان نداده‌اند. ارزش رئال برزیل بالاتر از زمان آغاز ریاست‌جمهوری ترامپ است و شاخص بورس بُوِسپا امسال بیش از ۱۳ درصد رشد کرده است.
آشفتگی تجاری باعث شده متحدان آمریکا بیش از پیش به یکدیگر نزدیک شوند و در عین حال از ایالات متحده فاصله بگیرند. همزمان، اتحادیه اروپا در تلاش است خود را در مرکز نقشه جدید تجارت جهانی قرار دهد.
با این حال، هر دو طرف در کوتاه‌مدت متحمل هزینه خواهند شد. برزیل بزرگ‌ترین تأمین‌کننده خارجی قهوه و گوشت آمریکاست که هیچ‌کدام مشمول معافیت نشده‌اند. فروش میوه‌های تازه مانند انبه و آناناس و همچنین محصول محبوب «آسای» نیز در معرض تهدید قرار دارد. با توجه به نقش پررنگ بخش کشاورزی در پایگاه اجتماعی بولسونارو، اقدامات ادواردو ممکن است نتیجه معکوس بدهد. یک مدیر ارشد صنعت کشاورزی می‌گوید: «برخی در این بخش می‌گویند تو که قرار بود دوست ما باشی، این چه کاری بود که کردی؟»
رهبران بخش خصوصی علاوه بر انتقاد از فشارهای آمریکا، از بی‌میلی لولا برای گفت‌وگو با ترامپ نیز گلایه دارند. این دو رئیس‌جمهور تاکنون نه دیدار کرده‌اند و نه حتی تماس تلفنی داشته‌اند. لولا هفته گذشته گفت: «قرار نیست خودم را با تماس گرفتن تحقیر کنم»
روبنس منین، میلیاردر برزیلی و رئیس شرکت ساختمانی MRV و بانک دیجیتال Inter می‌گوید: «بالاخره باید تماس بگیرد، هرچه زودتر بهتر. این ماجرا وقتی تمام می‌شود که این دو با هم صحبت کنند.» اما با توجه به افزایش جزئی محبوبیت لولا پس از آغاز بحران با آمریکا و شکاف میان محافظه‌کاران در واکنش به اقدامات ترامپ، به نظر می‌رسد او تحت فشار چندانی برای مصالحه نیست.
همه نگاه‌ها به دادگاه عالی
اکنون نگاه‌ها به اقدامات بعدی دیوان عالی برزیل دوخته شده است. ساختمان دیوان عالی یکی از صحنه‌های یورش ۸ ژانویه ۲۰۲۳ بود؛ زمانی که هزاران هوادار بولسونارو به دیوان عالی حمله کرده و آن را ویران کردند. به گفته دادستانی، این شورش آخرین فصل از تلاش‌های مجرمانه بولسونارو برای ماندن در قدرت بود.
برای قضات دیوان عالی که خاطرات دوران دیکتاتوری نظامی را به یاد دارند، این پرونده اهمیت ویژه‌ای دارد. آن‌ها قانع شده‌اند که این محاکمه باید با موفقیت به پایان برسد تا نشان دهند نهادهای جوان دموکراتیک کشور قادر به اجرای عدالت حتی در سخت‌ترین شرایط هستند.
یکی از آشنایان مورائس گفت: «آن‌ها اجازه نمی‌دهند فشار آمریکا بر رأی دادگاه تأثیر بگذارد. این نسل، دموکراسی و حاکمیت قانون را دستاوردی بزرگ می‌داند. پرونده بولسونارو ایدئولوژیک نیست، بلکه بر پایه شهادت‌ها، اعترافات، صوت‌های ضبط‌شده و پیام‌ها شکل گرفته است.»
در مقابل، محافظه‌کاران برزیل این دادگاه را توطئه‌ای چپ‌گرایانه و خارج از کنترل می‌دانند و یادآور می‌شوند که ۷ نفر از ۱۱ قاضی توسط لولا یا رئیس حزب او منصوب شده‌اند. با دامن‌زدن ترامپ به تنش‌ها، هواداران بولسونارو سوم اوت به خیابان‌ها آمدند و خواستار برکناری الکساندر مورائس و عفو عاملان شورش شدند. برخی معترضان پرچم آمریکا به دست داشتند. یکی از آن‌ها گفت: «به ترامپ اعتماد داریم و مطمئنیم اجازه نمی‌دهد ما به ونزوئلا تبدیل شویم».
با این حال، برآورد جمعیت معترضان، بسیار کمتر از تجمع‌های پرشمار گذشته بولسونارو بود. نظرسنجی مؤسسه «داتافولیا» نشان داد ۵۷ درصد مردم معتقدند ترامپ نباید خواستار توقف محاکمه بولسونارو می‌شد، هرچند ۴۵ درصد نیز باور داشتند رئیس‌جمهور پیشین در حال «مورد آزار قرار گرفتن» است.
نفس تازه به دولت لولا
لولا تاکنون از اعمال تعرفه‌های تلافی‌جویانه خودداری کرده، اما از این مناقشه برای ارائه خود به‌عنوان میهن‌دوستی که از حاکمیت ملی در برابر مداخله آمریکا دفاع می‌کند، استفاده کرده است. او در یک مراسم، کلاهی با شعار «برزیل متعلق به برزیلی‌هاست» به سر داشت و در مصاحبه‌ای هفته گذشته وعده داد «سوسیالیست‌تر» شود.
اگرچه نبرد با ترامپ به دولت لولا که در نظرسنجی‌ها دچار رکود بود جان تازه‌ای داده، اما تحلیلگران یادآوری می‌کنند که هنوز بیش از یک سال تا انتخابات بعدی باقی است و تشدید این مناقشه می‌تواند به زیان رئیس‌جمهور کهنه‌کار تمام شود.
لسو آموریم، مشاور ارشد سیاست خارجی لولا معتقد است برزیل باید با تقویت روابط در بلوک بریکس واکنش نشان دهد. او گفت: «با آمریکا راهی پیش‌رو نمی‌بینم... نمی‌دانم چطور می‌توان مذاکره کرد، یا چه می‌توان پیشنهاد داد.» به‌جای آن، او خواهان تنوع‌بخشی به تجارت و یافتن شرکای جدید در خلیج فارس، هند و جنوب‌شرق آسیا است.
با این حال، برخی دیگر معتقدند برزیل باید از مسیر تقابل فاصله بگیرد. یک فعال اقتصادی گفت: «وظیفه ما کاهش تنش است. ضروری است دیوان عالی شرایط امروز را درک کند و خویشتنداری نشان دهد.»
لولا با وجود لحن تند خود، به شهرتش به‌عنوان یک مذاکره‌کننده افتخار می‌کند و پیشنهاد داده گفت‌وگوهای تجاری از مطالبات سیاسی ترامپ جدا شود. او در گفت‌وگو با رویترز گفت: «اگر او می‌خواهد دعوای سیاسی کند، بگذارید آن را به‌عنوان دعوای سیاسی ببینیم. اگر می‌خواهد درباره تجارت صحبت کند، بیاییم بنشینیم و مذاکره کنیم. اما نمی‌توان همه‌چیز را قاطی کرد».
لوکاس ده آراگائو، مشاور سیاسی نیز معتقد است برای رسیدن به توافق، مسائل سیاسی از اختلافات تجاری جدا خواهد شد: «در حوزه تجاری، مذاکرات ادامه خواهد یافت… آرام‌آرام پیش می‌رود و اوضاع حل می‌شود».
فرناندو حداد، وزیر دارایی برزیل پیشنهاد کرده با آمریکا بر سر ذخایر غنی عناصر کمیاب و مواد معدنی راهبردی معامله شود. برخی نیز می‌گویند کاهش موانع تعرفه‌ای برزیل برای کالاهای صادراتی آمریکا، از جمله اتانول، می‌تواند نشانه حسن نیت باشد. با این حال، حداد روز دوشنبه اعلام کرد نشست آنلاین برنامه‌ریزی‌شده این هفته با اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری آمریکا، در لحظه آخر لغو شده است.
مونیکا ده بول، کارشناس برزیل در مؤسسه پترسون در واشنگتن، بر این باور است که ترامپ به بولسونارو دلبستگی شخصی ندارد: «او از آن دست آدم‌هایی است که به کسی متعهد نیست، پس کار برایش راحت است. اگر بتواند چیزی پیدا کند که به او اجازه دهد بگوید “با برزیل مذاکره کردیم و آنچه می‌خواستیم به دست آوردیم”، همه‌چیز به‌سرعت خاتمه می‌یابد.»
