تغییر آرایش جدید منطقه؛ چرا حزب‌الله دست دوستی به سوی بن‌سلمان دراز کرد؟
حزب‌الله لبنان پس از سال‌ها خصومت متقابل، نشانه‌هایی از تمایل برای نزدیکی به عربستان سعودی بروز داده است؛ اقدامی که در بحبوحه‌ی تحولات جدید منطقه‌ای و نگرانی فزاینده از اقدامات نظامی اسرائیل، تلاشی برای بازتعریف موقعیت این گروه به‌شمار می‌آید
در سخنرانی تلویزیونی ماه گذشته، نعیم قاسم، دبیرکل حزب‌الله، خواستار «گشودن صفحه‌ای تازه» در روابط با ریاض شد و از کشورهای منطقه خواست تا در برابر «تهدید واقعی خاورمیانه» یعنی اسرائیل، موضعی واحد اتخاذ کنند. او گفت: «ما اطمینان می‌دهیم که سلاح مقاومت تنها به سمت دشمن اسرائیلی نشانه رفته است، نه لبنان، نه عربستان و نه هیچ کشور یا نهادی در جهان».
تغییر چشمگیر در لحن و هم‌سویی‌های غیرمنتظره
به نوشته میدل ایست آی، این پیام تغییری چشمگیر در لحن حزب‌الله محسوب می‌شود؛ گروهی که سال‌ها با عربستان در تقابل بوده؛ از نقش خود در جنگ سوریه و حمایت از حوثی‌های یمن گرفته تا نقش آن به عنوان بخشی از رقابت گسترده‌تر میان تهران و ریاض. تنش‌ها در سال ۲۰۱۶ به اوج رسید، زمانی که شورای همکاری خلیج فارس به رهبری عربستان، حزب‌الله را به‌طور رسمی در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داد. اما در ژوئن ۲۰۲۴، اتحادیه عرب نام حزب‌الله را از فهرست سازمان‌های تروریستی حذف کرد؛ که نشانه‌ای از نرم‌تر شدن فضای سیاسی منطقه بود.
پیش از این منابع آگاه به تفکر داخلی حزب‌الله به خبرگزاری رویترز گفته بودند این تغییر رویکرد صرفاً ابتکار عمل حزب‌الله نیست، بلکه بخشی از تلاشی هماهنگ به رهبری تهران است. دو منبع ایرانی و منبع سومی نزدیک به حزب‌الله تأیید کرده‌اند که اظهارات نعیم قاسم نتیجه‌ی رایزنی‌های دیپلماتیک میان مقام‌های ایرانی و سعودی برای کاهش تنش‌ها بوده است.
مایکل یانگ، مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه کارنگی در بیروت، گفت: «من سخنان نعیم قاسم را در اصل پیامی از سوی ایران می‌دانم. تهران دارد نشان می‌دهد که در موضوع خلع سلاح، حزب‌الله تنها طرف گفت‌وگو نیست». به گفته‌ی یانگ، تهران متوجه تغییر در توازن منطقه‌ای شده است - به‌ویژه با افزایش نقش نظامی اسرائیل - و این تغییر ممکن است فرصت‌هایی تازه برای هم‌سویی‌های غیرمنتظره به‌وجود آورد.
ماه گذشته، علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، در سفرش به لبنان گفت: «من از ابتکار شیخ نعیم قاسم تمجید و کاملاً از آن حمایت می‌کنم. عربستان برای ما کشور برادر است و گفت‌وگوهای فعالی میان دو طرف در جریان است». او تأکید کرد که همکاری منطقه‌ای برای مقابله با دشمن مشترک ضروری است و موضع قاسم را «کاملاً درست» خواند.
یانگ افزود: «در ایران این برداشت وجود دارد که آرایش‌های منطقه‌ای در حال تغییر است؛ اسرائیل به‌عنوان یک قدرت هژمون در حال ظهور است و سعودی‌ها نیز آن را تهدیدی علیه خود می‌بینند. بنابراین دو کشور اکنون در مقابله با اسرائیل منافع موازی دارند. ایران همچنان حزب‌الله را یک برگ استراتژیک می‌داند. این برگ ضعیف‌تر از گذشته شده، اما تهران قصد ندارد آن را از دست بدهد».
پیامدهای نزدیکی تهران و ریاض
سخنان قاسم در زمانی مطرح می‌شود که فعالیت‌های نظامی اسرائیل در سراسر منطقه شدت گرفته است. ماه گذشته، در تحولی مهم، اسرائیل مقر سیاسی رهبری حماس را در قطر هدف حمله قرار داد؛ جایی که سران این جنبش برای بررسی طرح آتش‌بس پیشنهادی آمریکا گرد هم آمده بودند. این حمله نشانگر سطح جدیدی از جسارت و گستره‌ی عملیات‌های اسرائیل بود؛ اقدامی که نگرانی را در پایتخت‌های عربی حوزه خلیج فارس تشدید کرد؛ کشورهایی که از مدت‌ها پیش از سرایت تنش‌ها به قلمرو خود بیم داشته‌اند.
کاظم قصیر، تحلیلگر سیاسی لبنانی نزدیک به حزب‌الله، گفت پیام‌های اخیر حزب‌الله در بستر تحولات گسترده‌تر منطقه از جمله آشتی ایران و عربستان با میانجی‌گری چین در سال ۲۰۲۳ قابل درک است. او تأکید کرد: «من مطمئنم این ابتکار در واکنش به چالش‌های منطقه‌ای و روند نزدیکی ایران و عربستان مطرح شده است. حزب‌الله آماده‌ی گفت‌وگو و منتظر پاسخ عربستان است».
قصیر یادآور شد که حزب‌الله پیش‌تر نیز در سال ۲۰۰۶ هیأتی را به ریاست نعیم قاسم برای گفت‌وگو به ریاض فرستاده بود؛ زمانی که او معاون دبیرکل حزب بود. در همان مقطع، عربستان حدود ۱.۵ میلیارد دلار کمک مالی به لبنان اختصاص داد. اما با آغاز جنگ‌های یمن و سوریه و قطع روابط دیپلماتیک تهران و ریاض، آن مسیر به‌کلی متوقف شد.
بحران داخلی لبنان
اعلام آمادگی حزب‌الله برای گشودن باب مصالحه در حالی است که این گروه با چالش‌های فزاینده‌ای در داخل لبنان روبه‌روست. این کشور درگیر یکی از بدترین فروپاشی‌های اقتصادی تاریخ معاصر است و ارزش پول ملی از سال ۲۰۱۹ تاکنون بیش از ۹۸ درصد سقوط کرده است. در همین حال، دولت‌های غربی و قدرت‌های عربی بار دیگر خواستار خلع سلاح نیروهای غیردولتی در لبنان شده‌اند و تحقق این شرط را پیش‌نیاز ارائه بسته‌های مالی حیاتی می‌دانند؛ به‌ویژه پس از جنگ ویرانگر سال گذشته میان اسرائیل و لبنان.
در اوت گذشته و تحت فشار شدید واشنگتن، دولت لبنان طرح پیشنهادی آمریکا برای خلع سلاح حزب‌الله را پذیرفت. اما حزب‌الله این اقدام را «تسلیم در برابر اسرائیل» خواند و یادآور شد که هنوز دست‌کم پنج منطقه در جنوب لبنان در اشغال اسرائیل است. این گروه تأکید دارد که تا زمانی که اسرائیل به اشغالگری و حملات هوایی و پهپادی خود ادامه می‌دهد، سلاح حزب‌الله ضروری است.
اصرار نعیم قاسم بر این‌که سلاح حزب‌الله تنها متوجه اسرائیل است، پیامی دوگانه دارد: هم به عربستان سعودی و هم به دولت‌های غربی که در حال بررسی بسته‌های کمک به لبنان هستند؛ به‌ویژه در مناطق ویران‌شده‌ای که پایگاه مردمی حزب‌الله در آن‌ها گسترده است.
با وجود اعلام «پیروزی» در برابر اسرائیل، حزب‌الله در جنگ سال گذشته متحمل تلفات زیادی شد؛ از جمله از دست دادن چند فرمانده سیاسی و نظامی بلندپایه. سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب، تنها چند روز پیش از تهاجم زمینی اسرائیل به لبنان ترور شد که ضربه‌ای بزرگ به ساختار رهبری این گروه بود. از آن زمان، اسرائیل تقریباً به‌صورت روزانه حملاتی در لبنان انجام می‌دهد. از زمان برقراری توافق آتش‌بس، حزب‌الله واکنش نظامی مستقیمی به نقض آن نشان نداده است.
با این حال، خاطرات تلخ در خلیج فارس هنوز زنده‌اند. در سال ۲۰۲۲، سید حسن نصرالله در سخنانی تند، رهبران سعودی را به ترویج ایدئولوژی داعش و تسهیل بمب‌گذاری‌های انتحاری در عراق متهم کرد و خطاب به پادشاه عربستان گفت: «اعلیحضرت، تروریست واقعی کسی است که اندیشه داعش را به جهان صادر کرد».
موضع ریاض و چشم‌انداز آینده
تا این لحظه عربستان سعودی واکنش علنی به اظهارات نعیم قاسم نشان نداده، هرچند در داخل لبنان این موضوع بحث‌برانگیز شده است. منتقدان می‌گویند احزاب سیاسی نباید مستقیماً با دولت‌های خارجی مذاکره کنند و این امر باید در سطح رسمی و از طریق دولت انجام گیرد.
ماه گذشته، فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان، در نشست مجمع عمومی سازمان ملل گفت: «عربستان در کنار لبنان ایستاده، از هر آنچه امنیت و ثبات این کشور را تقویت کند حمایت می‌کند و از تلاش‌های دولت لبنان برای اجرای توافق طائف (۱۹۸۹)، تأکید بر حاکمیت ملی و قرار دادن سلاح در اختیار دولت و نهادهای قانونی استقبال می‌نماید».
با وجود ابهام در تمایل واقعی ریاض برای تعامل با حزب‌الله، تغییر در آرایش منطقه‌ای و بازتعریف راهبردهای دو قدرت بزرگ - تهران و ریاض - ممکن است باعث شود پیام حزب‌الله در عربستان نادیده گرفته نشود. مایکل یانگ در پایان گفت: «ایرانی‌ها دیگر تمایلی ندارند در وضعیت خصومت دائم با عربستان باقی بمانند».
