فروپاشی یا سرنگونی به هر قیمت؛ ترامپ چه نقشه‌ای برای مادورو دارد؟

به‌گفته تحلیلگران و چهره‌های اپوزیسیون ونزوئلا، هدف استقرار نیروهای نظامی آمریکایی در سواحل ونزوئلا به دستور دونالد ترامپ، متقاعد کردن نیکلاس مادورو و حلقه نزدیکانش است که ماندن در قدرت هزینه بیشتری از کنار رفتن خواهد داشت. وقتی ترامپ دستور بزرگ‌ترین اعزام ناوها و جنگنده‌های آمریکا به کارائیب در بیش از ۳۰ سال اخیر را داد، این عملیات را به‌عنوان جنگ علیه قاچاق مواد مخدر معرفی کرد. بلافاصله حملاتی برای نابودی قایق‌های کوچک که رئیس‌جمهور آمریکا ادعا کرد حامل مواد مخدر هستند، انجام شد. اما به‌تدریج جهت‌گیری تغییر کرد

ویت اکنون بر مجبور کردن مقامات ارشد دولت ونزوئلا به کناره‌گیری است، ترجیحاً از طریق استعفا یا تحویل برنامه‌ریزی‌شده قدرت؛ اما با این تهدید روشن که اگر مادورو و حلقه نزدیکانش به چسبیدن به قدرت ادامه دهند، آمریکایی‌ها ممکن است از حملات نظامی هدفمند برای دستگیری یا ترور آن‌ها استفاده کنند.

استفاده از همه عناصر قدرت آمریکا

به نوشته فایننشال تایمز، یک چهره اپوزیسیون ونزوئلا گفت: «استراتژی ترامپ فرستادن نیروی زمینی نیست؛ هدف نشان دادن برتری عظیم نظامی و استفاده از آن برای رسیدن به اهداف سیاسی است. هدف روشن است: مادورو و نزدیک‌ترین همدستانش باید به‌هرطریق کنار بروند، و این خیلی زود باید اتفاق بیفتد».  وقتی از سخنگوی کاخ سفید درباره این استراتژی سوال شد، آنا کلی گفت ترامپ «آماده است از همه عناصر قدرت آمریکایی برای جلوگیری از سرازیر شدن مواد مخدر به کشورمان و محاکمه مسؤولان استفاده کند». تامی پیگات، سخنگوی ارشد موقت وزارت خارجه، گفت: «مادورو رهبر مشروع ونزوئلا نیست؛ او یک متهم عدالت آمریکاست که امنیت منطقه‌ای را تضعیف و آمریکایی‌ها را مسموم می‌کند». 

در پرونده ونزوئلا همچنین پای بزرگ‌ترین ذخایر اثبات‌شده نفت دنیا و معادن ارزشمندی از طلا، الماس و کُلتان در میان است. این کشور که در قرن گذشته متحد آمریکا بود، تحت رهبری هوگو چاوز، افسر سابق ارتش که از ۱۹۹۹ تا مرگش در ۲۰۱۳ رهبری انقلاب سوسیالیستی «بولیواری» را بر عهده داشت، به مدار نفوذ روسیه، چین و ایران رفت. مادورو، راننده سابق اتوبوس که در کوبا آموزش دیده و اکنون آمریکا برای دستگیری‌اش جایزه ۵۰ میلیون دلاری تعیین کرده، جانشین منتخب چاوز بود

برای ترامپ، که در نه ماه گذشته توجه بیشتری به نیم‌کره غربی نشان داده - بیش از هر رئیس‌جمهور آمریکا از زمان بیل کلینتون در دهه ۱۹۹۰ - ونزوئلا یک اولویت است. او مسئله کاراکاس را به‌مثابه کاری ناتمام می‌داند؛ در دوره اول خود برای برکناری مادورو تلاش کرد و در این راه تحریم‌های اقتصادی «فشار حداکثری» را اعمال و دولت آلترناتیو اپوزیسیون را به‌عنوان نماینده مشروع معرفی کرد، اما شکست خورد.

رایان برگ، مسئول برنامه قاره آمریکا در اندیشکده مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی گفت: «واضح است که ماموریت در حال تحول است و بیشتر به عملیات فروپاشی رژیم یا تغییر رژیم شباهت پیدا می‌کند. ما به طور فزاینده روی این حساب می‌کنیم که مادورو از کاراکاس فرار کند... به همراه ۲۵ تا ۵۰ نفر افراد رده بالای حامیان چاوز».

با افزایش فشار آمریکایی‌ها، دولت ونزوئلا تلاش کرده با واشنگتن مذاکره کند و حتی بنا بر گزارش‌ها، این هفته پیشنهاد انتقال قدرت از مادورو به معاونش دِلسی رودریگز را ارائه کرده است. وقتی جمعه از ترامپ پرسیدند مادورو چه امتیازاتی برای جلوگیری از فشار بیشتر واشنگتن داده، او پاسخ داد: «او همه‌چیز را پیشنهاد کرده، درست می‌گویی. می‌دانی چرا؟ چون او نمی‌خواهد با ایالات متحده در بیفتد».

ونسا نیومن، کارآفرین صنایع دفاعی ونزوئلا و فرستاده اپوزیسیون با روابط نزدیک با دستگاه امنیتی آمریکا، گفت: «طرح کنونی دستگیری نیکلاس مادورو است. یا کشتن یا دستگیری و بردن او؛ به‌هرشکل باید از صحنه برود». افراد داخل حلقه واشنگتن از سخت‌تر شدن موضع دولت در قبال ونزوئلا طی ماه‌های اخیر خبر می‌دهند، و چهره‌های تهاجمی مانند مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، و سوزی ویلز، رئیس دفتر کاخ سفید پیشتاز این روند هستند. دیگرانی که اوایل امسال با کاراکاس مذاکره کرده بودند، مانند نماینده ویژه ریچارد گرنل، حداقل در حال حاضر کنار گذاشته شده‌اند.

جنگ اطلاعاتی

در همین حال، آمریکا به تشدید فشارها ادامه می‌دهد. در هفته‌های اخیر تصاویر جنگنده‌ها، ناوها و هواپیماهای نیروهای ویژه آمریکا به طور گسترده در شبکه‌های اجتماعی پخش شده، که برخی تحلیلگران را به این گمانه‌زنی واداشت که واشنگتن در حال به‌راه‌اندازی یک جنگ اطلاعاتی هماهنگ برای آشفته کردن حلقه نزدیکان چاوز است.

وبلاگ‌‌نویسان نظامی سه بمب‌افکن B-52 آمریکایی را ردیابی کردند که روز چهارشنبه در سواحل ونزوئلا پرواز کردند و ترانسپوندرهای خود را روشن گذاشتند تا حضورشان را اعلام کنند. نشریه دفاعی Army Recognition تصاویری از یک «کشتی شبح» نیروهای ویژه آمریکا را در کارائیب منتشر کرد و تصاویر آموزشی نیروهای ویژه روی هلی‌کوپترهای بلک‌هاوک و لیتل‌برد نیز در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است.

مادورو و حلقه نزدیکانش با صدور دستور مانورهای نظامی و سفر به سراسر کشور برای بسیج مخالفت با آنچه «تهاجم گیرینگو» می‌نامند پاسخ داده‌اند. اما خشم و نمایش‌های تبلیغاتی‌شان نگرانی‌شان از امنیت خود را پنهان نمی‌کند. تجار صاحب نفوذ در داخل ونزوئلا گزارش می‌دهند که چهره‌های برجسته رژیم تلفن‌های همراهشان را عوض کرده‌اند، هر شب در مکان‌های مختلف می‌خوابند و محافظان کوبایی‌شان را با گروه‌های تازه‌ای از هاوانا جایگزین کرده‌اند.

یک ژنرال ونزوئلایی گفت: «پروتکل امنیتی حکم می‌کند که مقامات مرتب بین محل‌های مختلف جا‌به‌جا شوند. آن‌ها بین کاراکاس و شهرهای والنسیا و ماراکای در حرکت‌اند». منابع در نیروهای امنیتی از جستجو برای یافتن مخالفان در صفوف خود سخن می‌گویند. یک افسر پلیس گفت: «آن‌ها هر کسی را خیانتکار اعلام خواهند کرد. آن‌ها ما را زیر نظر دارند، مراقب‌اند که در راهروها و به صورت آنلاین چه می‌گوییم».

وضعیت ارتش

تحلیلگران نظامی می‌گویند نیروهای مسلح ونزوئلا در وضعیت آمادگی ضعیفی برای مقابله با دشمن خارجی قرار دارند و بخش زیادی از تجهیزات به‌دلیل فقدان نگهداری یا قطعات یدکی غیرقابل‌استفاده است. یکی از چهره‌های اپوزیسیون، با اشاره به نقش ارتش در سرکوب اعتراض‌ها گفت: «نیروی نظامی ونزوئلا تنها به‌خاطر آنکه با غیرنظامیان مسلح مبارزه کرده، قوی به‌نظر رسیده». با این حال، مادورو همچنان فرمانده نزدیک به یک میلیون نیروی شبه‌نظامی مسلح است که می‌توانند برای مقاومت در برابر تهاجم آمریکایی به‌کار گرفته شوند.

ارزیابی وضعیت در داخل ونزوئلا به‌دلیل روایت‌های کاملاً متضاد میان مدیران نزدیک به حکومت و مخالفان بسیار دشوار است. به گفته‌ی منابع نزدیک به حکومت چاویستی، ساختار قدرت همچنان منسجم است و به این سادگی فرو نمی‌پاشد. اما مخالفان از فضایی جوشان از نارضایتی سخن می‌گویند و مدعی‌اند که چهره‌های بلندپایه‌ی حکومت آماده‌اند مادورو را تحویل دهند و مسیر انتقال قدرت را هموار کنند.

در داخل کشور، ماریا کورینا ماچادو، رهبر محافظه‌کار مخالفان ونزوئلا و برنده‌ی اخیر جایزه صلح نوبل، در خفا منتظر لحظه‌ی خود است. پس از طرح ادعای تقلب مادورو در انتخابات سال گذشته، جنبش ماچادو امیدوار است مداخله‌ی نظامی آمریکا بتواند مسیر را برای روی‌کارآمدن ادموندو گونسالس، نامزد اپوزوسیون هموار کند.

اینکه چنین سناریویی عملی شود، بستگی به ارتش ونزوئلا دارد که همچنان بازیگر کلیدی قدرت است؛ و همچنین به این که آیا ترامپ به برکناری مادورو بسنده خواهد کرد یا قصد دارد پا را فراتر گذاشته و کل نظام چاویستی را سرنگون کند تا ماچادو را به قدرت برساند. یکی از بازرگانان آمریکایی فعال در ونزوئلا گفت: «چیزی که ترامپ از ونزوئلا می‌خواهد نفت، مواد معدنی و طلاست. او می‌خواهد شرکت‌های آمریکایی به آنجا بروند و سرمایه‌گذاری کنند. تغییر رژیم برایش اهمیتی ندارد».

ترس از بی‌ثباتی

اما دیگرانی که با دولت مادورو دادوستد دارند، هشدار می‌دهند که اگر سر حکومت قطع شود، ونزوئلا ممکن است به سمت جنگ داخلی برود، مانند وضعیت لیبی یا عراق پس از مداخله‌ی آمریکا. یکی از آن‌ها گفت: «خطر واقعی این است که اگر آمریکایی‌ها بیش از حد پیش بروند، ممکن است رژیمی بسیار افراطی‌تر و تاریک‌تر به قدرت برسد. و افراط در رفتار، کاری است که آمریکایی‌ها همیشه می‌کنند؛ آن‌ها ظرافت را نمی‌فهمند». در مقابل، چهره‌های اپوزیسیون این ارزیابی را رد می‌کنند و می‌گویند ونزوئلا برخلاف عراق یا سوریه، کشوری منسجم‌تر است و فاقد شکاف‌های مذهبی یا قومی عمیقی است که آن کشورها را پس از سقوط دیکتاتوری‌ها از هم پاشاند.

با این حال، زمان به‌سرعت می‌گذرد. مقامات پیشین دولت آمریکا هشدار می‌دهند که نیروهای آمریکایی نمی‌توانند برای مدت طولانی در دریای کارائیب در حالت آماده‌باش باقی بمانند. هرچه این وضعیت طولانی‌تر شود، خطر وقوع حادثه نیز بیشتر خواهد بود، به‌ویژه در فصل طوفان‌های دریایی که تا پایان ماه نوامبر ادامه دارد. یکی از مقامات پیشین دولت ترامپ گفت: «ترامپ درباره‌ی انتخابات، اپوزیسیون یا دموکراسی حرفی نمی‌زند. این یعنی می‌تواند تعریف پیروزی در ونزوئلا را هرطور که بخواهد تعیین کند. چیزی که او دوست دارد نمایش است؛ صحنه‌های پر از انفجار و هیاهو».