آمریکا و چالش فشار حداکثری چین؛ شی «کُد ترامپ» را کشف کرده است؟

به گزارش آرانیوز، در دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ، رفتار غیرقابل‌پیش‌بینی او، با آمیزه‌ای از تهدید و صمیمیت، بارها باعث سردرگمی و خشم شی جین‌پینگ شد. اما این بار، رهبر چین معتقد است که «کُد ترامپ» را کشف کرده است

به گفته افرادی نزدیک به تصمیم‌گیران پکن، شی کتاب دیپلماسی سنتی چین را کنار گذاشته و راهبردی تازه و مخصوص ترامپ طراحی کرده است. این افراد می‌گویند شی اکنون با اعتمادبه‌نفس و جسارت بیشتری عمل می‌کند. در چارچوب این راهبرد جدید، پکن بر خود‌پنداره‌ی ترامپ به‌عنوان یک معامله‌گر بزرگ تکیه کرده و آماده است در برخی موضوعات پر‌اهمیت که شخص ترامپ برایشان ارزش قائل است - مانند سرنوشت اپلیکیشن محبوب ویدئویی تیک‌تاک - امتیازهایی آشکار بدهد.

اما در مقابل، شی تصمیم گرفته است هرگاه دولت ترامپ به چین ضربه بزند، پاسخی سخت‌تر و شدیدتر بدهد؛ اقدامی که هدفش هم کسب اهرم فشار بر ترامپ و هم نمایش قدرت و غیرقابل‌پیش‌بینی بودن است - ویژگی‌هایی که او باور دارد ترامپ به آن‌ها احترام می‌گذارد. قرار است این دو رهبر پنج‌شنبه آینده در کره جنوبی دیدار کنند.

الگوی جدید: فشار حداکثری، به سبک خود ترامپ

به نوشته وال استریت ژورنال، راهبرد تازه شی در واقع الهام‌گرفته از سیاست فشار حداکثری ترامپ است؛ همان روشی که رئیس‌جمهور آمریکا برای وادار کردن دشمنان و حتی متحدانش به تمکین، از تهدید تحریم‌های اقتصادی سنگین استفاده می‌کند. به گفته منابع آگاه از طرز فکر پکن، اگرچه چین در گذشته به حملات تجاری آمریکا معمولاً پاسخ متناسب و محدود می‌داد، اما اکنون تصمیم گرفته ضربات متقابل بسیار سنگین‌تری وارد کند. کِرت کمپبل، معاون پیشین وزارت خارجه دولت بایدن و رئیس اندیشکده «آسیا گروپ» در واشنگتن گفت: «در دوره اول ترامپ، چین مدام در اثر فشارهای غیرمنتظره‌اش از تعادل خارج می‌شد. اما این بار، شی می‌خواست آماده باشد. او می‌داند ترامپ به روابط خوب با او تمایل دارد و قدرت را بیش از امتیاز دادن، محترم می‌شمارد».

نمونه‌ای چشمگیر از این رویکرد تازه اوایل همین ماه دیده شد، زمانی که واشنگتن و پکن در حال نهایی کردن نشست کره جنوبی بودند. درست هنگامی که روابط رو به بهبود می‌رفت، شی ناگهان دستور داد پاسخی بی‌سابقه به اقدام اخیر آمریکا در محدودسازی صادرات داده شود. در ۹ اکتبر، وزارت بازرگانی چین اعلام کرد که صادرات عناصر نادر خاکی را به‌طور گسترده محدود می‌کند؛ تصمیمی که می‌تواند تولید جهانی از تلفن همراه و لپ‌تاپ گرفته تا خودرو و موشک را دچار اختلال کند. چین حدود ۹۰ درصد تولید جهانی عناصر نادر خاکی تصفیه‌شده را در اختیار دارد.

در ظاهر، مقام‌های چینی این اقدام را پاسخی متقابل به قانون جدید آمریکا دانستند که محدودیت فروش فناوری را به شرکت‌هایی که با دولت چین در ارتباط هستند، تشدید می‌کرد. اما منابع نزدیک به پکن می‌گویند هدف واقعی، ایجاد اهرم فشار پیش از دیدار با ترامپ بود؛ دیداری که ترامپ امید دارد به یک توافق اقتصادی گسترده با چین بینجامد.

«برگ برنده» پکن

به گفته منابع آگاه، دکترین جدید شی بر این باور استوار است که آمریکا باید خود را با واقعیت قدرت چین تطبیق دهد. در حوزه عناصر نادر خاکی، شی مطمئن است که چین برگه‌ای بی‌رقیب در دست دارد که به او اجازه می‌دهد امتیازات بزرگی از آمریکا طلب کند. جیمی گودریچ، کارشناس چین و فناوری در مؤسسه همکاری و مناقشه جهانی معتقد است چین اکنون در موضع حداکثر قدرت قرار دارد و از به‌کارگیری آن واهمه‌ای ندارد.

اما این راهبرد پرخطر است. اقدامات تهاجمی شی به دستاویزی برای تندروهای واشنگتن بدل شده که خواستار پایان وابستگی اقتصادی آمریکا به چین‌اند. متحدان اروپایی و آسیایی آمریکا نیز که صنایعشان به این مواد وابسته است، از این رویکرد تند چین نگران شده‌اند؛ نگرانی‌ای که به باور آن‌ها نشان می‌دهد پکن روزبه‌روز بازیگری غیرقابل‌پیش‌بینی‌تر در صحنه جهانی می‌شود. در واکنش، آمریکا و استرالیا هفته گذشته برنامه‌ای سه‌میلیارددلاری برای سرمایه‌گذاری در منابع معدنی حیاتی اعلام کردند تا انحصار چین در این عرصه را بشکنند.

نخستین نشانه از کتاب بازی جدید شی در ماه آوریل نمایان شد؛ زمانی که ترامپ تعرفه‌های جهانی «روز آزادی» را اعلام کرد. این تعرفه‌ها، که در ادامه محدودیت‌های دوران بایدن اعمال شد، ضربه سختی به صادرات چین وارد کرد و نرخ تعرفه بر کالاهای چینی را تا ۱۴۵ درصد افزایش داد. پکن نیز به‌سرعت تلافی کرد: صادرات آهنرباهای نادر خاکی به شرکت‌های آمریکایی را متوقف کرد و همین امر موجب شد برخی کارخانه‌های خودروسازی آمریکا موقتاً تعطیل شوند

پیامد آنی، آشفتگی در بازارهای مالی آمریکا بود؛ بازار اوراق قرضه سقوط کرد و بورس وال‌استریت به شدت افت کرد. پکن بعدها، پس از حصول توافق‌هایی موقت با واشنگتن، صادرات را به‌تدریج از سر گرفت، اما کنترل سفت‌وسخت بر عرضه را حفظ کرد. برای شی، این آشوب مالی یک نشانه بود: آمریکا توان تحمل درد اقتصادی بیشتر را ندارد. منابع نزدیک به دولت چین می‌گویند او همین برداشت را دستاویز قرار داد تا در مذاکرات تجاری بعدی، با اعتماد به نفس بیشتری خواهان عقب‌نشینی کامل واشنگتن شود؛ شامل لغو تمامی تعرفه‌ها و محدودیت‌های صادراتی. اما طرف آمریکایی هیچ امتیازی نداد.

«هنر امتیاز دادن»

این راهبرد جسورانه از دل بحران زاده شد. پس از پیروزی ترامپ در انتخابات سال گذشته، نگرانی شدیدی در پکن به‌وجود آمد. بنا بر گفته منابع آگاه، شی به دستیاران ارشدش - از جمله رئیس دفترش کای چی، مشاور اقتصادی، هه لیفِنگ و نظریه‌پرداز ارشد حزب، وانگ هونینگ - دستور داد تا فوراً یک راهنمای جدید برای دوران ترامپ ۲.۰ تدوین کنند تا چین دیگر در موضع انفعال نباشد. وزارت خارجه چین در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد دو کشور باید «در چارچوب برابری و منافع متقابل، از طریق گفت‌وگو و مشورت، نگرانی‌های خود را برطرف کنند».

در مرکز این رویکرد تازه، یک باور محوری وجود دارد: ترامپ اساساً فردی معامله‌گر است، نه ایدئولوژیک. سیاست‌گذاران پکن معتقدند می‌توانند از میل ذاتی ترامپ به معامله برای خنثی کردن تندروهای ضدچین در دولتش استفاده کنند. هدف، به تعبیر کِرت کمپبل، ایجاد یک رویکرد «نرم و سخت» هم‌زمان است: چین به میل ترامپ برای توافق میدان می‌دهد، اما هم‌زمان فشار اقتصادی دردناکی اعمال می‌کند.

اِوان مدیروس، مقام پیشین شورای امنیت ملی در دولت اوباما گفت: «نگه‌داشتن ترامپ در دایره نزدیک، محور اصلی کتاب بازی چینی‌ها بوده است. چینی‌ها می‌دانند او نه تندرو است و نه ایدئولوژیک، بنابراین سعی دارند روی غریزه معامله‌گرانه‌اش حساب کنند». سخنگوی کاخ سفید، کوش دِسای، این تفسیرها درباره روحیه معامله‌گرانه ترامپ را رد کرد و گفت: «تنها معاملاتی که رئیس‌جمهور ترامپ مایل به انجام آن‌هاست، معاملاتی هستند که وعده‌اش را محقق می‌کنند: تقویت صنایع و جوامع آمریکایی و قرار دادن آمریکا در اولویت».

در همین حال، پکن نیز کوشیده است با دور زدن مجاری رسمی دیپلماتیک و امنیتی، پیام‌های خود را مستقیماً از طریق چهره‌های بانفوذ دنیای تجارت آمریکا - مانند مدیرعامل شرکت انویدیا، جنسن هوانگ به ترامپ برساند. این محاسبه دقیق، یعنی ترکیب فشار با دلجویی، اکنون اساس راهبرد چین را تشکیل می‌دهد. در آستانه مذاکرات تجاری ماه سپتامبر در مادرید، شی می‌دانست که برای دستیابی به هدف واقعی‌اش – تضمین نشست‌های مستقیم و پی‌در‌پی با ترامپ - باید امتیازی بدهد. آن امتیاز تیک‌تاک بود.

برای ترامپ، اجبار به فروش این اپلیکیشن پرطرفدار، یک پیروزی مردمی و در چارچوب امنیت ملی محسوب می‌شد. اما برای شی، تیک‌تاک برگ چانه‌زنی کم‌هزینه‌ای بود. منابع نزدیک به پکن می‌گویند او در جلسات خصوصی این اپ را «افیون روح» خوانده و آن را قربانی آسانی برای حفظ گفت‌وگو با واشنگتن می دانست. در نتیجه، شی زمینه را برای سلسله نشست‌های مستقیم با ترامپ فراهم کرد. پس از دیدار هفته آینده در کره جنوبی، پکن امیدوار است سفر ترامپ به چین در اوایل سال آینده را ترتیب دهد و در نهایت، سفر شی به آمریکا در اواخر سال ۲۰۲۶ انجام شود.

اولویت اول

در صدر اولویت‌های شی، مسئله‌ی حیاتی تایوان قرار دارد. با توجه به اینکه ترامپ تمایل خود را برای دستیابی به یک توافق اقتصادی جدید اعلام کرده، رهبر چین قصد دارد از این دیدارها برای تحت فشار گذاشتن ترامپ استفاده کند تا از سیاست دیرینه‌ی «ابهام راهبردی» فراتر رود و به‌طور رسمی اعلام کند که ایالات متحده با استقلال تایوان مخالف است.

در نمونه‌ای دیگر از رویکرد معامله‌گرایانه‌ی جدید پکن، پیش از دیدار احتمالی رهبران، چین در حال بررسی خرید قابل‌توجه دانه‌های سویا از آمریکا است - درخواستی که از سوی ترامپ مطرح شده. به گفته‌ی افراد نزدیک به محافل تصمیم‌گیری در پکن، منطق پشت این تصمیم ساده است: «وقتی دو رهبر قرار است با هم دیدار کنند، خرید کمی سویا چه اشکالی دارد؟»

منابع آگاه می‌گویند که راهبرد تازه‌ی شی در شرایطی پیشرفت کرده که در دولت آمریکا، اعضای کابینه توصیه‌های خود به رئیس‌جمهور را با دقت گزینش می‌کنند. در سطوح پایین‌تر کابینه، بسیاری از چهره‌های سنتیِ ضدچین به حاشیه رانده شده‌اند. از جمله‌ی آن‌ها پیتر ناوارو، مشاور باسابقه‌ی ترامپ در امور تجارت است. یک مقام ارشد کاخ سفید گفت هرچند حضور ناوارو در برنامه‌های تلویزیونی کمتر شده، اما او همچنان در تدوین سیاست‌های دولت در قبال چین نقش دارد. ناوارو در بیانیه‌ای گفت: «همان‌طور که در دور اول ریاست‌جمهوری ترامپ، مأموریت من ایجاد شغل، افزایش دستمزدها و اصلاح آسیب‌پذیری‌های زنجیره‌ی تأمین بود، اکنون نیز همان هدف را دنبال می‌کنم. تفاوت این بار این است که دیگر مجبور نیستم با وزیران بازرگانی، خزانه‌داری و جنگ برای پیشبرد دستور کار ترامپ بجنگم. یک گروه، یک صدا».

​به گفته‌ی کارشناسان امنیتی و فناورانه، خروج یا به حاشیه رفتن مقاماتی که بر لزوم برخورد سخت‌تر با چین تأکید داشتند، خلأیی خطرناک پدید آورده است؛ خلأیی که ممکن است با نفوذ کسانی پر شود که بیشتر به روابط تجاری با پکن علاقه دارند تا مهار جاه‌طلبی‌های آن. این فضای خالی به گفته‌ی تحلیلگران، فرصتی طلایی برای رهبران بانفوذ حوزه‌ی فناوری فراهم کرد؛ از جمله جنسن هوانگ، مدیرعامل شرکت انویدیا. در تابستان، هوانگ در گفت‌وگویی با ترامپ استدلال کرد که ممنوعیت فروش تراشه‌ی هوش مصنوعی H20 به چین، تنها باعث تسریع خودکفایی تکنولوژیک پکن خواهد شد. پس از آن، ترامپ تصمیم گرفت این ممنوعیت را لغو کند.

سخنگوی انویدیا گفت: «ما با دولت‌های سراسر جهان همکاری می‌کنیم، اما در بحث‌های ژئوپولیتیکی یا دیپلماتیک میان کشورها دخالت نمی‌کنیم. تراشه‌ی H20 به‌طور ویژه برای بازار چین و با رعایت محدودیت‌های صادراتی طراحی شده است. آمریکا با ترویج صنایع خود در سراسر جهان برنده می‌شود».

سخنگوی کاخ سفید، گفت: «دورانی که سیاستمداران واشنگتن امنیت ملی آمریکا را به‌خاطر منافع گروه‌های خاص معامله می‌کردند، با آغاز ریاست‌جمهوری ترامپ به پایان رسیده است. برای تحقق وعده‌ی "اول آمریکا"، رئیس‌جمهور تیمی از باتجربه‌ترین کارشناسان اقتصادی و امنیت ملی تاریخ معاصر تشکیل داده است».

پیامدهای کاهش نفوذ تندروها چند هفته پیش از نشست ترامپ و ولادیمیر پوتین در آلاسکا آشکار شد. به گفته‌ی منابع مطلع، دولت پیش‌نویسی را آماده کرده بود که شامل بسته‌ای از «تحریم‌های ثانویه» علیه چین به‌دلیل خرید نفت از روسیه بود؛ اقدامی که می‌توانست اهرم فشاری بر هر دو کشور فراهم کند. اما پیش از دیدار ترامپ با پوتین، رئیس‌جمهور تصمیم گرفت از تصویب آن صرف‌نظر کند.

به گفته‌ی این منابع، ترامپ بخشی از انگیزه‌اش را نگرانی از واکنش مستقیم چین دانست؛ به‌ویژه بیم داشت که پکن دوباره دسترسی آمریکا به آهن‌رباهای کمیاب خود را محدود کند. این تصمیم، بازتاب دقیق «کتاب بازی» جدید چین بود: تصمیم‌گیری شخصی و معاملاتی ترامپ، بر پیشنهادات تندروها‌ی تیم امنیت ملی‌اش غلبه کرد؛ پکن توانسته بود از اهرم‌های اقتصادی خود به‌عنوان ابزار بازدارنده استفاده کند.

قماری پرریسک

با این حال، همین موفقیت احتمالاً زمینه‌ساز اعتمادبه‌نفس بیش از حد در اقدام اخیر پکن در اعمال کنترل گسترده بر صادرات عناصر کمیاب شد. این اقدام، کاخ سفید را خشمگین کرد و ترامپ تهدید کرد در پاسخ، تعرفه‌ی ۱۰۰درصدی بر کالاهای چینی وضع کرده و دیدار با شی را لغو کند. در نتیجه‌ی این واکنش، چین به‌سرعت لحن خود را تعدیل کرد. در ۱۲ اکتبر، وزارت بازرگانی چین بیانیه‌ای صادر کرد و وعده داد که محدودیت‌های جدید را به «شکلی محتاطانه و متعادل» اجرا کند.

عقب‌نشینی سریع پکن نشان داد که ایالات متحده همچنان از اهرم‌های قابل‌توجهی در روابط دوجانبه برخوردار است. مقاماتی چون وزیر خزانه‌داری، اسکات بِسِنت، تأکید کردند که چین هنوز به محصولات آمریکایی - از جمله موتورهای جت برای صنعت هوانوردی در حال رشد خود - وابستگی حیاتی دارد و قطع این دسترسی می‌تواند جاه‌طلبی‌های فناورانه و راهبردی پکن را تضعیف کند.

با این حال، پس‌زمینه نشست پیش‌ِرو تغییر کرده است. حتی با وجود تعدیل لحن ترامپ در قبال تهدید تعرفه‌ای، اقدام چین در حوزه‌ی عناصر کمیاب باعث شد دولت آمریکا مجموعه‌ای از گزینه‌های تلافی‌جویانه را طراحی کند. به گفته‌ی منابع نزدیک به کاخ سفید، اکنون مقام‌ها از این ماجرا به‌عنوان «نمونه‌ای واضح از تاکتیک‌های اجبار چین» یاد می‌کنند.

تحریم‌های ثانویه‌ی پیشنهادی علیه چین به‌دلیل واردات نفت روسیه - که ترامپ پیش‌تر متوقف کرده بود - ممکن است دوباره روی میز قرار گیرد. ترامپ روز چهارشنبه اعلام کرد که قصد دارد در دیدار هفته‌ی آینده‌اش با شی در کره‌جنوبی، درباره‌ی خرید نفت چین از روسیه گفت‌وگو کند. این وضعیت یک آزمون پرخطر جدید ایجاد کرده است؛ تقابل میان غریزه‌ی «معامله‌گر ماهر» رئیس‌جمهور و هشدارهای صریح تیم امنیت ملی او. برای چین، پرسش اصلی این است که آیا راهبردش باعث تقویت همان تندروهایی شده که هدفش دور زدن آنان بود؟

کِرت کمپبل، معاون سابق وزیر خارجه‌ی آمریکا در پایان گفت: «سرنوشت نهایی این رویارویی، احتمالاً به تفاوت بنیادی در نگرش دو رهبر بستگی دارد؛ تفاوتی که تمام روابط آمریکا و چین را تعریف می‌کند: «تمرکز ترامپ بر منافع کوتاه‌مدت و سیاسی است، در حالی که شی بر حفظ رقابت بلندمدت با ایالات متحده تمرکز دارد».