دیپلماسی همزمان تهران با آنکارا و ریاض؛ فصل جدید خاورمیانه در راه است؟
تهران میزبان دو سفر دیپلماتیک مهم بود؛ هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه و سعود بن محمد السّاطی، معاون وزیر خارجه عربستان سعودی بهصورت همزمان به پایتخت ایران آمدند. این دیدارها اگرچه در نگاه نخست جزو جلسات معمول دیپلماتیک به نظر میرسند، اما از منظر تحولات منطقهای و ژئوپلیتیکی میتوانند نشانه آغاز فصل تازهای از تعاملات ایران با همسایگان مهم خود باشند، فصلی که ممکن است معادلات امنیتی، اقتصادی و سیاسی خلیج فارس و فراتر از آن را تغییر دهد.
همگرایی منطقهای؛ تهران بین آنکارا و ریاض
دیدار هاکان فیدان با مقامات ایرانی در شرایطی انجام شد که روابط تهران و آنکارا طی ماههای اخیر مسیر همگرایی راهبردی را دنبال کردهاند. دو کشور درباره توسعه تجارت، ترانزیت و همکاریهای اقتصادی و امنیتی گفتوگو کردند و هدفگذاری ۳۰ میلیارد دلار تجارت دوجانبه نشاندهنده اراده تهران و آنکارا برای ایجاد همکاریهای پایدار است. این سفر، نخستین دیدار رسمی وزیر خارجه ترکیه در دولت جدید تهران محسوب میشود و پیامی روشن درباره تمایل ایران به توسعه همکاریهای منطقهای و اقتصادی دارد.
در کنار این، حضور السّاطی از عربستان سعودی ادامه روند عادیسازی روابط تهران و ریاض است که پس از توافق سال ۲۰۲۳ آغاز شده بود. محور این دیدار نیز تبادل نظر درباره تحولات منطقهای، بهویژه بحران فلسطین، لبنان، سوریه و امنیت خلیج فارس بود. همزمانی این دو سفر، تهران را در موقعیتی قرار میدهد که بتواند نقش فعالتری در توازن قدرت منطقهای ایفا کند و همزمان با همسایگان کلیدی خود ارتباط برقرار کند.
پیام امنیتی و اقتصادی سفرها
سفر دیروز پیام امنیتی و ژئوپلیتیکی واضحی دارد؛ تهران میکوشد با تعامل همزمان با آنکارا و ریاض، جایگاه خود را در معادلات منطقهای تثبیت کند. در حوزه اقتصادی نیز همکاری با ترکیه و عربستان میتواند فرصتی برای عبور از فشار تحریمها، تقویت تجارت و افزایش ظرفیت ترانزیت کالا فراهم کند. پروژههای مشترک اقتصادی و انرژی میان سه کشور میتواند بازوی اقتصادی و تجاری تازهای برای ایران ایجاد کند و نقش آن را در بازارهای منطقه تقویت کند.
اما این مسیر خالی از چالش نیست. اختلافات استراتژیک میان کشورهای منطقه، رقابتهای تاریخی و نگرانیهای بینالمللی میتواند روند همگرایی را شکننده کند. تجربه گذشته نشان داده است که اختلافات ایران و ترکیه بر سر نفوذ در شمال عراق و قفقاز گاهی به تنش کشیده شده است و تهران برای موفقیت این مسیر باید اعتمادسازی گستردهای انجام دهد.
پیامدهای احتمالی و چالشهای پیش رو
اگر این همگرایی موفقیتآمیز باشد، ایران میتواند با کاهش فشار تحریم، افزایش صادرات و ترانزیت و تثبیت موقعیت ژئوپلیتیکی خود مواجه شود. از سوی دیگر، ثبات منطقهای در خلیج فارس نیز تقویت خواهد شد و امکان شکلگیری بلوک منطقهای جدید فراهم میشود. اما در صورت شکست دیپلماسی، تهران با هزینههای دیپلماتیک و اقتصادی مواجه خواهد شد و رقابتهای منطقهای شدت خواهد گرفت.
یکی دیگر از چالشها، مدیریت انتظارات داخلی است؛ تهران باید هزینههای این نزدیکی را با گروههای ذینفوذ و نهادهای اقتصادی و سیاسی مدیریت کند. موفقیت این سیاست، مستلزم اولویت دادن به منافع بلندمدت، مدیریت اختلافات و ایجاد اعتماد متقابل میان ایران، ترکیه و عربستان است.
تلاش تهران برای بازسازی معادلات قدیمی قدرت
سفر همزمان وزیر خارجه ترکیه و معاون وزیر خارجه عربستان به تهران، اگرچه ظاهراً دیپلماتیک روزمره به نظر میرسد، اما در واقع یکی از پیچیدهترین و مهمترین شطرنجهای منطقهای را کلید میزند. تهران تلاش میکند با همسایگان استراتژیک، از فشارهای اقتصادی و سیاسی عبور کند و معادلات قدیمی قدرت را بازنویسی کند. نتیجه این دیپلماسی سهجانبه میتواند جهت حرکت امنیت، اقتصاد و سیاست در خلیج فارس و خاورمیانه را برای سالهای آینده تعیین کند.
