زلنسکی در آستانة برگزاری انتخابات و واگذاری سرزمین

تحولات سیاسی، نظامی و دیپلماتیک پیرامون جنگ اوکراین به مرحله‌ای رسیده که اظهارنظر هر مقام سیاسی در آمریکا، اروپا، روسیه یا کی‌یف می‌تواند مسیر آینده جنگ و مذاکرات صلح را دگرگون کند. اظهارات تازه دونالد ترامپ درباره زمان «برگزاری انتخابات در اوکراین»، پیام‌های متناقض زلنسکی درباره آمادگی برای انتخابات در شرایط حکومت نظامی، فشار آشکار واشنگتن برای پذیرش طرح صلح مورد حمایت آمریکا، مخالفت داخلی گسترده با واگذاری سرزمین و همزمان پیشروی‌های روسیه در شرق اوکراین، مجموعاً صحنه‌ای پیچیده و پرابهام را رقم زده است.

واقعیت این است که دوره پنج‌ساله ریاست‌جمهوری ولودیمیر زلنسکی در ماه مه ۲۰۲۴ به پایان رسید اما جنگ باعث شد انتخابات به دلیل حکومت نظامی به تعویق بیفتد. حمله روسیه در فوریه ۲۰۲۲ ساختار سیاسی اوکراین را در حالت فوق‌العاده قرار داده و برگزاری هرگونه انتخابات را از منظر امنیتی غیرممکن کرده است. با این حال، اظهارات اخیر ترامپ (مبنی بر اینکه کی‌یف برای فرار از انتخابات از جنگ استفاده می‌کند)  فضای سیاسی اوکراین و روابط واشنگتن- کی‌یف را دستخوش تنش کرد. زلنسکی، که ماه‌ها بر ناممکن بودن انتخابات در شرایط جنگ تأکید می‌کرد، ناگهان موضع خود را تغییر داد و گفته که اوکراین «آماده برگزاری انتخابات» است؛ مشروط بر اینکه آمریکا و شرکای اروپایی امنیت آن را تضمین کنند. او حتی درخواست رسمی برای دریافت پیشنهادهایی جهت تغییر قوانین انتخاباتی مطرح کرده که نشان از یک چرخش محض و مشهود سیاسی است.

این تغییر موضع سریع، از نگاه بسیاری از تحلیلگران، بیش از آنکه ناشی از تغییر شرایط واقعی باشد، بازتابی از فشارهای واشنگتن و نگرانی زلنسکی از افزایش تردیدها درباره مشروعیت باقی‌ماندن وی در قدرت است؛ به‌ویژه آنکه مخالفان داخلی او را متهم می‌کنند که «به جای پایان جنگ، به قدرت چسبیده است» که البته زلنسکی این اتهام را «کاملاً غیرمنطقی» می‌خواند.

در این راستا زلنسکی اعلام کرده اگر غرب امنیت رأی‌گیری را تضمین کند، اوکراین قادر است ظرف ۶۰ تا ۹۰ روز انتخابات برگزار کند. اما مساله اصلی اینجاست که جنگ همچنان ادامه دارد، جبهه‌ها فعال است و روسیه روزانه در حال اعلام پیشروی‌های جدید است. در چنین شرایطی بسیاری از کارشناسان بر این باورند که تضمین امنیتی غرب بیشتر جنبه سیاسی دارد تا عملی.

واگذاری سرزمین: 

خط قرمز جامعه و سیاست اوکراین

نکته مهم این است که طرح صلحی که از سوی دولت آمریکا برای پایان جنگ ارائه شده، شامل عقب‌نشینی اوکراین از بخش‌هایی از دونباس است؛ طرحی که با مخالفت جدی اکثریت جامعه، سیاستمداران و احزاب اوکراینی روبه‌رو شده و نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد ۷۱ درصد مردم اوکراین «قاطعانه» با واگذاری اراضی مخالف هستند. زلنسکی نیز همواره گفته «اوکراین هیچ حقی برای واگذاری حتی یک متر از سرزمین را ندارد» و این موضع را به‌عنوان اساس جنگ معرفی کرده است. 

با این حال، فشارهای واشنگتن برای پذیرش طرح صلح رو به افزایش است. یک منبع رسمی نیز گفته ترامپ امیدوار است توافق صلح «تا کریسمس» نهایی شود. بر همین اساس، زلنسکی نسخه بازنگری‌شده‌ای از طرح صلح آمریکا را با مشورت اروپا تهیه کرده و به واشنگتن ارسال کرده که شامل سه سند درباره منافع اوکراین و اروپا، تضمین‌های امنیتی و بازسازی است.

در این میان، کارشناسان سیاسی در کی‌یف هشدار داده‌اند که اگر زلنسکی مجبور به عقب‌نشینی از دونباس شود، موج گسترده‌ای از اعتراضات داخلی شکل خواهد گرفت اما برخی تحلیلگران آن را «تسلیم» در برابر روسیه می‌دانند و معتقدند این تصمیم می‌تواند به «بحران سیاسی عمیق» منجر شود. در این راستا ولودیمیر فسنکو، کارشناس سیاسی در اندیشکده اروپا می‌گوید هرگونه واگذاری مناطق بدون دریافت تضمین‌های امنیتی روشن از غرب، غیرقابل پذیرش است. او همچنین یادآوری می‌کند که هر توافق صلح باید به تصویب پارلمان برسد؛ پارلمانی که اغلب جناح‌های آن با واگذاری سرزمین مخالف‌ هستند!

اما باید توجه کرد که ابعاد اخلاقی این موضوع نیز سنگین است؛ چراکه صدها هزار نفر در دفاع از دونباس کشته شده‌اند یا خانه‌های خود را از دست داده‌اند. برای بسیاری از اوکراینی‌ها، واگذاری این مناطق به معنای بی‌اعتبار شدن همه هزینه‌های انسانی جنگ است. افزون بر آن، دونباس یکی از مستحکم‌ترین بخش‌های جبهه است و خروج از آن می‌تواند مسیر پیشروی‌های بعدی روسیه را هموار کند.

برای بسیاری از اوکراینی‌ها، واگذاری این مناطق به معنای بی‌اعتبار شدن همه هزینه‌های انسانی جنگ است. افزون بر آن، دونباس یکی از مستحکم‌ترین جبهه‌هاست که عقب‌نشینی از آن می‌تواند مسیر پیشروی‌های بعدی روسیه را هموار کند

پیشروی‌های روسیه و نمایش قدرت در دونباس

در سوی دیگر میدان، روسیه با اعتمادبه‌نفس فزاینده‌ای در حال اعلام دستاوردهای نظامی است. تصرف شهر سیورسک، پیشروی در خارکیف، سومی و زاپوریژیا، و اعلام کنترل بر شهرک‌های متعدد، بخشی از گزارشی است که والری گراسیموف، رئیس ستاد ارتش روسیه به پوتین ارائه کرده است. همچنین پوتین در سخنانی تأکید کرده که «اقدامات ارتش روسیه، احیای زندگی مسالمت‌آمیز در دونباس را نزدیک‌تر می‌کند» و ایجاد «منطقه امنیتی» در مرزهای اوکراین مطابق برنامه در حال پیشرفت است. روسیه همچنین تصریح کرده که «خروج از زاپوریژیا یا خرسون روی میز نیست». در مقابل، زلنسکی اعتراف کرده که اوکراین «قدرت بازپس‌گیری کریمه یا سایر مناطق تحت کنترل روسیه را ندارد»؛ اعترافی که بسیاری آنرا نشانه ضعف میدان و نقطه فشار آمریکا برای پیشبرد طرح صلح می‌دانند.

واکنش تند اروپا: 

واگذاری سرزمین ممنوع!

به موازات تمام این تحولات، اتحادیه اروپا و آلمان به‌شدت با ایده واگذاری سرزمین مخالف‌ هستند. وزیر خارجه آلمان اعلام کرده که اروپا و آمریکا تنها زمانی می‌توانند در برابر روسیه بایستند که متحد باقی بمانند. او پیشنهاد استفاده از دارایی‌های مسدود شده روسیه برای بازسازی اوکراین را «ضروری» دانسته و وعده داده که اروپا حمایت سیاسی و مالی از اوکراین را ادامه خواهد داد. این موضع‌گیری‌ها نشان می‌دهد اروپا، برخلاف آمریکای ترامپ، حاضر نیست به‌سادگی معادله‌ای که به سود روسیه تمام می‌شود را بپذیرد.

در مقابل سخنگوی کرملین، دیمیتری پسکوف، نیز در واکنش به پیشنهاد آتش‌بس انرژی از سوی کی‌یف گفته است که روسیه «به دنبال آتش‌بس نیست»، بلکه هدفش «صلح پایدار و تضمین‌شده» است؛ صلحی که باید با امضای اسناد رسمی به دست آید. این موضع بار دیگر نشان می‌دهد مسکو به‌دنبال تثبیت دستاوردهای خود از طریق توافق رسمی است، نه توقف موقت درگیری‌ها.

نکته‌ای که توجه تحلیلگران را جلب کرده، همسویی چشمگیر مواضع ترامپ با مواضع روسیه به‌ویژه درباره عضویت اوکراین در ناتو، واگذاری سرزمین و تحلیل ریشه‌های جنگ است. پسکوف گفته «مواضع ترامپ درباره اوکراین با دیدگاه روسیه مطابقت زیادی دارد». ترامپ نیز در مصاحبه با پالتیکو تأکید کرده که «عضویت اوکراین در ناتو هیچ‌وقت جدی نبوده» و کی‌یف «زمینه‌های زیادی از دست داده است». این همسویی، در کنار پیشروی‌های روسیه و فشار واشنگتن بر کی‌یف برای پذیرش طرح صلح، نشان می‌دهد که معادلات جنگ در حال چرخشی مهم است.

کارشناسان سیاسی در کی‌یف هشدار داده‌اند که اگر زلنسکی مجبور به عقب‌نشینی از دونباس شود، موج گسترده‌ای از اعتراضات داخلی شکل خواهد گرفت اما برخی تحلیلگران آن را «تسلیم» در برابر روسیه می‌دانند و معتقدند این تصمیم می‌تواند به «بحران سیاسی عمیق» منجر شود

فرجام سخن

تحولات اخیر نشان می‌دهد اوکراین در نقطه‌ای قرار دارد که هر تصمیم سیاسی، هر توافق صلح و حتی زمان انتخابات، می‌تواند ساختار درونی کشور و آینده جنگ را دگرگون کند. واقعیت این است که زلنسکی میان فشار آمریکا، مقاومت اروپا، مخالفت داخلی و پیشروی‌های روسیه گرفتار شده و ترامپ می‌کوشد توافق صلح را تا کریسمس نهایی کند که به باور اکثریت اوکراینی‌ها به ضرر کشورشان است.

همچنین روسیه از پیشروی‌های نظامی برای تقویت موقعیت خود در مذاکرات بهره می‌برد و اروپا نیز قاطعانه با واگذاری سرزمین مخالف است و از تداوم جنگ دفاعی اوکراین حمایت می‌کند.

در نهایت، آینده جنگ اوکراین نه تنها در میدان‌های دونباس بلکه در میزهای مذاکره واشنگتن، بروکسل، مسکو و کی‌یف رقم خواهد خورد. فشارهای سیاسی، پیشروی‌های نظامی و وضعیت داخلی اوکراین، همگی به نقطه جوش رسیده‌اند و هر لحظه ممکن است سرنوشت این بحران چهار ساله را تغییر دهند.