بامداد یکم تیر ماه تاسیسات هسته‌ای فردو با استفاده از بمب‌افکن‌های B ۲ و ۶ بمب تونل شکن GBU‑۵۷ هدف حملات گسترده ارتش آمریکا قرار گرفت. هم‌زمان، ۳۰ فروند موشک کروز تاماهاوک به سایت‌های نطنز و اصفهان شلیک شد. نخستین بار دونالد ترامپ، در صفحه شخصی اش در شبکه اجتماعی تروث‌سوشال از این اقدام خبر داد و نوشت: «فردو نابود شد.»
بنا بر گزارش‌ها این حمله از نخستین استفاده‌های بمب‌افکن‌های B ۲ اسپریت نیروی هوایی ایالات متحده در میدان نبرد بود که در دهمین روز از حملات تجاوزگرانه اسرائیل علیه ایران استفاده شد. فردو در عمق چند ده متری در زیر زمین ساخته شده است و به گفته منابع آمریکایی، بُرد فنی اسرائیل توانایی هدف‌گیری چنین سازه‌های عمیقی را نداشت و بدون کمک مستقیم آمریکا موفقیتی به‌دست نمی‌آمد. همین امر سبب شد که در نهایت با ورود آمریکا برای حمله به تاسیسات هسته‌ای فردو، درگیری‌ها وارد فاز جدیدی شود.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان در واکنش به حمله آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران گفت: «ایالات متحده مرتکب نقض فاحش منشور سازمان ملل، حقوق بین‌الملل و NPT شده است». وی تاکید کرد: «بر اساس منشور سازمان ملل متحد و مفاد آن که اجازه پاسخ مشروع در چارچوب دفاع از خود را می‌دهد، ایران تمامی گزینه‌ها را برای دفاع از حاکمیت، منافع و مردم خود محفوظ می‌دارد.»
تاریخچه و معرفی تأسیسات هسته‌ای فردو
ساخت فردو، یکی از مهم‌ترین و پرمناقشه‌ترین مراکز هسته‌ای ایران در سال ۲۰۰۶ روی یک پایگاه سابق سپاه پاسداران آغاز شد و تا سپتامبر ۲۰۰۹ به آژانس جهانی معرفی شد؛ این سایت، دومین تأسیسات غنی‌سازی ایران پس از نطنز است و در نزدیکی قم جای گرفته است. ایران همواره بر صلح آمیز بودن فعالیت‌های خود تاکید داشته و در چارچوب توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ موسوم به «برجام»، قرار بود برای تحقیقات استفاده شود؛ ولی در سال ۲۰۱۹ و در پی خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های کمرشکن علیه کشور، ایران ذخیره‌سازی و غنی‌سازی در آن را از سر گرفت و اعلام کرد که با وجود نقض آشکار توافق پیشین میان ایران و آمریکا حق افزایش غنی‌سازی را برای خود قائل است.
فردو در فاصله حدود ۳۲ کیلومتری جنوب قم و در دل کوه‌های زاگرس ساخته شده است. این تأسیسات در عمق بیش از ۸۰ تا ۹۰ متری کوه قرار گرفته و به‌گفته کارشناسان نظامی، یکی از مستحکم‌ترین مراکز غنی‌سازی زیرزمینی جهان به شمار می‌رود.
طبق گزارش نیویورک تایمز در سال ۲۰۰۹، فردو به‌صورت خاص طراحی شده بود تا حتی در برابر بمباران‌های سنگین نیز مقاومت کند و از طریق ورودی‌های تقویت‌شده، تونل‌های چندلایه و حفاظ‌های بتنی تا چند متر، امنیت داخلی آن تضمین شود.
فردو طی این سال‌ها بهانه‌ای برای اعمال تحریم‌های گسترده علیه ایران شده بود. در نهایت در دوره توافق برجام ایران پذیرفت در ازای برداشتن تحریم‌ها، تنها ۱۰۴۴ سانتریفیوژ از نوع IR-۱ در فردو باقی بماند و آن هم تنها برای تولید ایزوتوپ‌های پزشکی و نه غنی‌سازی اورانیوم.
با خروج دولت دونالد ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸، ایران نیز به‌تدریج تعهدات خود را کنار گذاشت و در نوامبر ۲۰۱۹ به‌صورت رسمی اعلام کرد که غنی‌سازی اورانیوم در فردو را از سر گرفته است. آژانس در آن زمان گزارش داد که در فردو، ایران به نصب سانتریفیوژ‌های بیشتر و فعال‌سازی دوباره سایت اقدام کرده است.
در سال‌های بعد، به‌ویژه از ۲۰۲۱ به بعد، فردو به یکی از مراکز کلیدی برای غنی‌سازی اورانیوم تبدیل شد و آژانس بین‌المللی هسته‌ای با طرح ادعا‌هایی که ایران همواره آن را رد کرده است، مدعی افزایش درصد غنی‌سازی اورانیوم برای اهداف غیر صلح آمیز شد؛ به طوریکه بازرسان آژانس در فوریه ۲۰۲۳ تأیید کردند که ذراتی از اورانیوم با غنای بالا در این تأسیسات یافت شده‌اند. تنها چند هفته پس از انتشار گزارش آژانس در پی حضور گروسی در ایران، اسرائیل حملات خود را به ایران آغاز کرد.
نکته قابل‌توجه این است که انتخاب محل فردو، با هدف جلوگیری از تکرار سناریوی حمله سال ۲۰۱۰ اسرائیل به نطنز صورت گرفت. نطنز که بر سطح زمین ساخته شده بود، آسیب‌پذیرتر تلقی می‌شد؛ درحالی‌که فردو به‌طور استراتژیک در عمق زمین و میان کوه‌ها قرار گرفته است تا از بمباران مستقیم در امان بماند. به نقل از مرکز مطالعات استراتژیک موسسه SIPRI، این نوع معماری دفاعی، ایران را قادر می‌ساخت تا حتی در صورت حمله، روند غنی‌سازی را تا حد زیادی ادامه دهد. هنوز مشخص نیست حملات آمریکا به فردو تا چه اندازه توانسته به این تأسیسات ضربه وارد کند.
اهمیت استراتژیک فردو و تأثیر بر جنگ ایران–اسرائیل
ایالات متحده و اسرائیل با حمله مشترک به فردو، رسماً وارد درگیری شده‌اند؛ اقدامی که کارشناسان می‌گویند می‌تواند آتش یک جنگ منطقه‌ای بزرگ را روشن کند.
همچنین رئیس سازمان انرژی اتمی این حمله را «عملی جنایتکارانه» خواند و خواستار مجازات جهانی شد. ترامپ تهدید کرد در صورت عدم پذیرش گزینه صلح توسط تهران، «سایر اهداف» نیز مورد اصابت قرار خواهد گرفت.
