5 نکته درباره آیه «کُلُوا مِنْ طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ»

به گزارش آرانیوز  از قم، «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا کُلُوا مِنْ طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ وَاشْکُرُوا لِلَّهِ إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ*إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَیْرِ اللَّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ(بقره/172 و 173)

خداوند در آیات قبل همه آدمیان را مورد خطاب قرار داد و از آنان خواست تا در بهره مندی از نعمت‌های این جهان دو اصل: حلیت و طهارت را رعایت کنند: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلَالًا طَیِّبًا»(بقره/168)

در این آیه شریفه دین‌داران را مورد خطاب قرار می‌دهد و از آنان می‌خواهد که از روزی‌های پاک خداوند بهره گیرند و شاکر خداوند باشند و درادامه در آیه بعد مردار، خون، گوشت خوک و آن چه با نام غیرخداوند ذبح می‌شود را جزو مصادیق حرام برمی‌شمارد و در حقیقت در این آیه و آیه بعد هم چنان تاکید دارد که در بهره‌مندی از نعمت‌های خداوند دو اصل: حلیت و طهارت رعایت شود.

قرآن به صورت شگفت‌آوری در سوره مبارکه نحل در دو آیه که بسیار با دو آیه مورد بحث همسانی دارند، چنین آورده است: «فَکُلُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ حَلَالًا طَیِّبًا وَاشْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ*إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» (نحل، 114 – 115)

افزون بر دو مورد پیش گفته، در سوره مائده به صورت تفصیلی‌تر موارد و مصادیق خوراکی‌های حرام را برشمرده شده است: «حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِیرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّیَةُ وَالنَّطِیحَةُ وَمَا أَکَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَکَّیْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلَامِ ذَلِکُمْ فِسْقٌ الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا فَمَنِ اضْطُرَّ فِی مَخْمَصَةٍ غَیْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ»(مائده، 3 )  

حرام شد بر شما مردار و خون و گوشت خوک و هر حیوانى که به هنگام کشتنش نام دیگرى جز اللَّه را بر او بگویند، و آنچه خفه شده باشد یا به سنگ زده باشند یا از بالا درافتاده باشد یا به شاخ حیوانى دیگر بمیرد یا درندگان از آن خورده باشند، مگر آنکه ذبحش کنید و نیز هرچه بر آستان بتان ذبح شود و آنچه به وسیله تیرهاى قمار قسمت کنید که این کار خود نافرمانى است. امروز کافران از بازگشت شما از دین خویش نومید شده‌اند.از آنان مترسید از من بترسید. امروز دین شما را به کمال رسانیدم و نعمت خود بر شما تمام کردم و اسلام را دین شما برگزیدم. پس هر که در گرسنگى بیچاره ماند بى‌آنکه قصد گناه داشته باشد، بداند که خدا آمرزنده و مهربان است.  

همچنین در سوره انعام در این باره چنین آمده است: «قُلْ لَا أَجِدُ فِی مَا أُوحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّمًا عَلَى طَاعِمٍ یَطْعَمُهُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ مَیْتَةً أَوْ دَمًا مَسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنْزِیرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَإِنَّ رَبَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» (انعام، 145) 

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا کُلُوا مِنْ طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ وَاشْکُرُوا لِلَّهِ إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ»

از این آیه شریفه نکات ذیل قابل استفاده است: 

1؛ به رغم آن که در آیه 168 همه جهانیان را مورد خطاب قرار داده و نسبت به رعایت حلیت و طهارت تاکید شده است که بالطبع چنین خطابی مومنان را نیز شامل می شود، اما گویا خداوند لازم دید تا با لحنی متفاوت تر و با گنجاندن آموزه های دقیق تر از دین‌داران بخواهد تا حلیت و طهارت را رعایت کنند. پیداست که خداوند در خطاب به جهانیان که در میان آنان کافر و مشرک قرار دارد، نمی تواند از آنان بخواهد تا گوشت خوک یا گوشتی که با نام خداوند ذبح نشده است، تناول نکنند!

2؛ روش رایج خداوند آن است که در مرحله آغازین سخن از دراختیار گذاشتن به میان می آورد و در پی آن موارد نهی شده را یادآور می شود یا برای موارد بهره مندی شرایطی را مورد توجه قرار می‌دهد. این امر افزون بر آن که پیشی

گرفتن رحمت بر خشم خداوند در همه عرصه‌ها

را به تصویر می کشد، یادآور یک نکته اساسی در تعلیم و تربیت است و آن این که این که هشدار همواره باید پس از تشویق قرار گیرد و محدود ساختن همیسه باید پس از در اختیار گذاشتن مطرح شود. به عنوان نمونه قرآن در داستان آدم و حوا چنین آورده است: «وَکُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَیْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَکُونَا مِنَ الظَّالِمِینَ» (بقره، 35) یعنی نخست سخن از در اختیار گذاردن همه موهبت های آن باغ برای آدم و حوا است و در پی آن از نهی آنان به نزدیک شدن به درخت ممنوع سخن به میان آمده است. 

3؛ همان گونه که در تفسیر آیه 168 همین سوره بیان شد، یادکرد «واژه «اکل» به عنوان مصداق بارز و رایج تصرف است و از این جهت دعوت به عایت حلیت و پاکی تنها در مورد خوردن خلاصه نمی شود، بلکه هر گونه بهره مندی از تمتعات این جهان را دربر می گیرد؛ هر چند از ذکر موارد حرمت می توان دریافت که ببشترین توجه خداوند در این این دو آیه خوردن است. 

4؛ خداوند در فراز «وَاشْکُرُوا لِلَّهِ» پس از دعوت به تناول از مومنان می خواهد تا شاکر خداوند باشند؛ همان گونه که در آیه شریفه «یَا أَیُّهَا الرُّسُلُ کُلُوا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّی بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ» (مومنون، 51) پس از دعوت پیامبران به تناول طیبات از آنان می خواهد تا عمل صالح انجام دهند. به عبارت روشن تر دعوت به انجام هر تکلیف؛ اعم از آن که عمل صالح یا شکر باشد، پس از آن مناسب ونطقی است که توان لازم برای انجام کلیف بندگی در انسان فراهم گردد. 

این امر پیام آور این نکته مهم است که همواره دعوت به دین و دین داری در کنار تامین امر معاش میسر و میسور است. آن چه در روایات در باره اهمیت جایگاه معاش بازناب یافته ناظر به این نکته مهم است.

5؛ فراز «إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ» که افزون بر آیه مورد بحث در آیه 114 سوره مبارکه نحل نیز بازتاب یافت، نوعی توجیه کننده دعوت الهی است؛ یعنی از آن جا که مومنان خداوند را تنها خالق، مدبر خود و در نتیجه تنها معبود خود می انگارند، در کنار بهره مندی از نعمت های الهی، همواره باید در حال و مقال شاکر خداوند باشند؛ زیرا یکی از کارکردهای عبودیت خداوند شکر نعمت های اوست.

یادداشت از: آیت‌الله علی نصیری، رئیس مؤسسه معارف وحی و خرد