به گزارش آرانیوز از بیرجند، ادبیات کودک، دروازه‌ای است به‌سوی تربیت، تخیل، تفکر و هویت. خراسان جنوبی با پیشینه‌ای غنی از فرهنگ شفاهی، قصه‌های بومی، بازی‌های محلی و شعرهای عامیانه، ظرفیت بزرگی برای پرورش ادبیات کودک دارد. با این حال، جای خالی این گنجینه‌ها در کتاب‌های درسی، کتابخانه‌های کودک، و ذهن نسل جدید، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
ادبیات کودک؛ آغاز تربیت از دل فرهنگ
ادبیات کودک، نه‌تنها برای سرگرمی و زبان‌آموزی، بلکه ابزاری موثر برای پرورش شخصیت، تفکر انتقادی و هویت فرهنگی است. در استان‌هایی چون خراسان جنوبی که ریشه‌های فرهنگی آن در دل تاریخ، آیین‌ها، شعرها و روایت‌های محلی تنیده شده، پرداختن به ادبیات کودک، شکوفایی یک سرمایه فرهنگی است. با این حال، هنوز هم در بیشتر مدارس، مراکز فرهنگی و حتی کتابفروشی‌های استان، ردپایی از ادبیات بومی کودکانه دیده نمی‌شود. این در حالی‌ست که پژوهشگران و نویسندگانی از همین خطه، در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای احیای این ظرفیت فراموش‌شده انجام داده‌اند.
ادبیات کودک در خراسان جنوبی؛ گنجی در دل خاک
در خراسان جنوبی، هنوز هم صدای مادربزرگ‌هایی شنیده می‌شود که شب‌ها برای نوه‌هایشان قصه‌های «دختر شاه‌پریان» و «ملخ و گنجشک» می‌گویند. اما این روایت‌ها کمتر به صفحه کتاب راه یافته‌اند. در حالی‌که ادبیات کودک، از جمله ابزارهای مهم تربیتی است که می‌تواند از همین منابع بومی جان بگیرد و به کودک کمک کند تا ریشه‌دار، خلاق و باهویت بزرگ شود.
پنج کتاب شاخص؛ روایت فرهنگ از زبان کودک خراسان جنوبی
در ادامه، پنج اثر مهم و کاربردی در حوزه ادبیات کودک با رویکرد بومی معرفی می‌شود؛ آثاری که می‌توانند پایه‌گذار بازگشت ادبیات به دل خانه‌ها، کلاس‌ها و کتابخانه‌های کودک باشند:
«افسانه‌های خراسان جنوبی» – حسین زنگویی: کتابی خواندنی و کودک‌پسند که قصه‌هایی از جمله «دختر شاه پریان»، «قورباغه سیاه» و «دزد شتر» را به زبانی ساده، جذاب و قابل استفاده در قصه‌گویی خانوادگی و مدرسه‌ای بازنویسی کرده است. این کتاب پلی میان نسل جدید و روایت‌های شفاهی فراموش‌شده است.
«روایت دوتوک» – سیدمحمدرضا خلیل‌نژاد و همکاران: کتابی پژوهشی درباره عروسک سنتی «دوتوک»؛ نماد زندگی دختران روستایی در خراسان جنوبی. این اثر با نگاه فرهنگی و هنری، نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از هنرهای بومی برای آموزش مهارت‌های زندگی، هویت و خلاقیت به کودکان استفاده کرد.
«بازی‌های بومی محلی» – طیبه محمدی‌آرام و علی زارع مقدم: شامل بازی‌هایی مثل «چل‌بازی»، «لولو»، «ارهنگ ارهنگ» و «طاق و جفت» که در کوچه‌های خاکی و حیاط‌های گلی دهه‌ها اجرا می‌شدند. این کتاب فرصتی است برای بازسازی بازی‌های حرکتی بومی در مدارس و مهدکودک‌ها و انتقال فرهنگ از مسیر خنده و بازی.
«اشعار عشایری» – خداداد آذریان: مجموعه‌ای از شعرهای عامیانه، فولکلور و موزون که از زبان مادران، پدران و کوچ‌نشینان بیرجند، نهبندان و سربیشه به کودکان رسیده‌اند. لحن ساده، وزن آهنگین و مضامین اخلاقی و اجتماعی، این اشعار را به ابزاری برای آموزش غیررسمی در کلاس‌ها و مراسم سنتی تبدیل می‌کند.
«کودک و نوجوان در فرهنگ مردم» – حسین زنگویی: کتابی مرجع و چندلایه که متل‌ها، لالایی‌ها، آداب تربیتی، داستان‌ها، باورها و زبان محاوره‌ای کودکان خراسان جنوبی را مستند کرده است. اثری پژوهشی و قابل استفاده برای مربیان، دانشجو معلمان، والدین و علاقمندان به آموزش فرهنگی.
قصه‌ها می‌توانند سرنوشت فرد را تغییر دهند
فاطمه حسینی‌فر، مشاور و کارشناس کودک از خراسان جنوبی با تاکید به نقش قصه‌ها در نگرش‌سازی نسل آینده گفت: قصه‌ها می‌توانند سرنوشت فرد را تغییر دهند. اگر از دوران کودکی آغاز کنیم، کودک براساس همین نگرش‌سازی قصه‌ها، شخصیت و جهان‌بینی خود را شکل می‌دهد.
وی افزود: وقتی کودک با قصه‌های اصیل تربیت می‌شود، مهارت‌های گفتاری، رفتاری و اجتماعی‌اش تقویت می‌شود. در این مسیر، انتخاب داستان مناسب یک مسئولیت تربیتی بزرگ است.
این روانشناس کودک تأکید کرد: اگرچه کتاب‌های زیادی در حوزه کودک منتشر شده، اما همه آن‌ها غنی نیستند. متأسفانه برخی از این آثار مانند خوراکی‌هایی هستند که فقط سیری کاذب ایجاد می‌کنند و تأثیر تربیتی ندارند.
حسینی‌فرادامه داد: قصه‌های دینی و کهن مثل کلیله و دمنه، بوستان و گلستان سعدی یا حکایت‌های مثنوی ظرفیت زیادی برای پرورش روح کودک دارند، اما این متون باید بازنویسی شوند تا قابل فهم و کاربردی برای نسل جدید باشند.
مشاور و کارشناس کودک از خراسان جنوبی با انتقاد از نگاه کمی در حوزه نشر کتاب کودک گفت: سرعت تألیف و انتشار بالا رفته، اما خلاقیت و نگاه تازه در آثار کم است. اگر در انتخاب کتاب برای کودک تعمق نکنیم، فرصت تأثیرگذاری را از دست می‌دهیم.
چرا خراسان جنوبی می‌تواند الگو باشد؟
خراسان جنوبی با ترکیب فرهنگ روستایی و عشایری، زبان‌های محلی و ریشه‌های مذهبی، بستری بی‌نظیر برای تولید ادبیات کودک دارد. از لالایی‌های مادربزرگ در قائن تا افسانه‌های کهن در نهبندان و خوسف، این استان با بازنویسی و تولید محتوای بومی می‌تواند به قطب ادبیات کودک شرقی ایران تبدیل شود.
ادبیات کودک و نوجوان، جاده‌ای است که به آینده فرهنگی و هویتی یک جامعه منتهی می‌شود. اگر کودکان امروز، با قصه‌هایی از دل کویر، شعرهایی از لبان مادربزرگ‌ها، و بازی‌هایی از کوچه‌های خاکی آشنا شوند، آینده‌ای خواهند داشت با ریشه‌های مستحکم، خلاق و متفکر. روز ملی ادبیات کودک و نوجوان، فرصتی است تا از خود بپرسیم: چه قصه‌ای برای نسل بعد نوشته‌ایم؟
