به گزارش آرانیوز از زاهدان، حل و فصل نزاع‌های محلی در سیستان، نه تنها بر پایه قانون رسمی، بلکه بر اساس آداب و سنت‌های محلی انجام می‌شود. مفاهیمی چون «تَپّ»، «تپ‌گیری»، «تپ تعلیقی» و «شال مردم‌داری» نقش محوری در حفظ آبرو، عدالت و نظم اجتماعی دارند.
در گویش سیستانی، «تپّ» به زخم یا آسیبی گفته می‌شود که در جریان نزاع فیزیکی وارد شود. این جراحت می‌تواند سطحی، خون‌دار، شکستگی یا حتی کشنده باشد. ثبت و بررسی این جراحات، که به آن «تپ‌گیری» می‌گویند، نخستین مرحله در مسیر رسیدگی به نزاع است.
تپ‌گیری دو هدف دارد: اولاً مستندسازی جراحات برای تعیین خسارت یا دیه ثانیاً فراهم‌کردن پایه‌ای برای نشست صلح و مصالحه.
در نظام عرفی مردم سیستان، تپ‌ها بر اساس شدت و پیامدشان دسته‌بندی می‌شوند:
- تپ سطحی: خراش یا کبودی.
- تپ خون‌دار: جراحت با خون‌ریزی.
- تپ شکستگی: شکستگی استخوان.
- تپ کاردخورده یا عمیق: زخم ناشی از سلاح سرد یا جسم تیز.
- تپ جان‌دار یا خطرناک: آسیبی که جان فرد را تهدید کند.
- تپ کشنده: زخمی که به مرگ بیانجامد. این دسته‌بندی مبنای تعیین دیه، مصالحه یا تهاتر در نزاع‌هاست.
شال مردم‌داری: پس از تپ‌گیری، بزرگان دو طایفه و طرفین دعوی در خانه‌ی بزرگِ طایفه تپ‌خورده گرد می‌آیند. این نشست، که «شال مردم‌داری» نام دارد، نماد میانجی‌گری و صلح اجتماعی است.
در این مجلس ابتدا بزرگان به بررسی چگونگی نزاع و تپ‌ها می‌پردازند. سپس بزرگِ طایفه‌ی تپ‌خورده مجازات یا جبران مناسب را اعلام می‌کند؛ این می‌تواند شامل خون‌بس همراه با مواصلت(ازدواج صلحی) و تعیین تعداد آن، جریمه نقدی، یا تپ تعلیقی باشد.
پس از مذاکرات و «حک و تعدیل» بزرگان، تصمیم نهایی برای مصالحه اتخاذ می‌شود و اگر جریمه باشد یک فقره چک توسط بزرگ طایفه فی‌المجلس تقدیم می‌شود و در صورت تپ‌تعلیقی چک تقدیم می‌شود اما توسط بزرگ طایفه تپ‌خورده، به احترام شال مردم‌داری بخشیده و پس داده می‌شود. در پایان جلسه، یک روحانی با قرائت فاتحه و دعا مجلس را ختم می‌کند تا صلح رسمیت یابد.
اگر مصالحه بدون تپ‌گیری انجام شود، جراحت به‌عنوان «تپ تعلیقی» یا «تپی که بالای طایفه می‌ماند» باقی می‌ماند. این حکم تعلیقی در آینده در صورت وقوع نزاع جدید میان همان دو طایفه، با تپ تازه تهاتر می‌شود؛ یعنی تپ در برابر تپ حساب می‌گردد. این قاعده عرفی سه اثر مهم دارد: حفظ آبروی طایفه‌ی تپ‌خورده، کاهش انتقام‌گیری فوری و پیش‌گیری از زنجیره خون و نزاع‌های طولانی.
در یک جمع‌بندی، عرف سیستانی در موضوع نزاع‌ها، ترکیبی از عدالت بومی، حفظ آبرو و سازوکارهای صلح‌محور را به نمایش می‌گذارد. از تپ و تپ‌گیری تا شال مردم‌داری و تپ تعلیقی، همه‌ی این عناصر در کنار هم یک نظام سنتی منسجم را شکل داده‌اند که قرن‌ها ضامن نظم اجتماعی و بازدارنده خشونت در منطقه بوده است.
عباس نورزائی فعال سیاسی و اجتماعی
