پس از روز‌ها کشمکش و هیاهو، بالاخره سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) در اقدامی کم‌سابقه به طور رسمی خبر از آغاز پروسه فعال سازی مکانیسم ماشه دادند تا تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران بازگردند.
به گزارش آرانیوز ، اما این اقدام در حالی صورت می‌گیرد که ایران متهم شده به پایبندی‌نکردن به تعهدات برجامی، ذخایر اورانیوم غنی‌شده بالای ۶۰ درصد را افزایش داده و همکاری محدودی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشته است. اروپا در عین حال تأکید دارد که پنجره ۳۰ روزه برای دیپلماسی همچنان باز است.
البته این ادعا در حالی مطرح می‌شود که در مقابل طرح شکایت اروپا به شورای امنیت سازمان ملل متحد، آغاز یک دعوای حقوقی در شورای امنیت خواهد بود و از یک سو به گفته کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزیر امور خارجه «اروپایی‌ها از لحاظ حقوقی در موقعیتی نیستند که بخواهند مکانیزم اسنپ‌بک را فعال کنند و هیچ مبنای حقوقی برای چنین اقدامی وجود ندارد» و از طرف دیگر کشور‌های اروپایی بر حق خود مبنی بر استفاده از اسنپ‌بک تاکید دارند.
مکانیسم ماشه چیست؟
مکانیسم «اسنپ‌بک» یا ماشه، سازوکاری است در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) که به کشور‌های عضو برجام این امکان را می‌دهد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، بدون نیاز به رأی‌گیری و با تضمین عدم وتو، تحریم‌های قبلی شورای امنیت به‌طور خودکار بازگردند.
به گزارش آرانیوز، اگر ظرف ۳۰ روز از فعال‌سازی، شورای امنیت قطعنامه‌ای برای ادامه رفع تحریم‌ها صادر نکند (که با یک وتوی ساده قابل مسدود شدن است)، همه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به حالت قبل بازمی‌گردند.
نکته اینجاست که اگر این مکانیسم تا ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ معتبر است و پس از آن منقضی خواهد شد و دلیل عجله طرف‌های اروپایی برجام برای فعال سازی نیز همین مهلت و ضرب العجل تعیین شده است.
فرایند اسنپ بک چگونه است؟
به گزارش آرانیوز، از زمان فعال شدن فرآیند در شورای امنیت تا زمان بازگشت ۶ قطعنامه پیشین (رخداد پس‌گشت) شورای امنیت ۳۰ روز برای بررسی این موضوع فرصت دارد.
بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ فرآیند پس‌گشت یا اسنپ‌بک یک فرآیند خودکار است و اگر پس از ۳۰ روز شورای امنیت به تصمیمی برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ یا تعیین تکلیف ۶ قطعنامه پیشین نرسد، به صورت خودکار ۶ (و به تعبیری ۷ ) قطعنامه پیشین شورای امنیت مجددا برقرار خواهند شد.
روسیه و چین با هدف فرصت دادن بیشتر به دیپلماسی، پیش‌نویس قطعنامه‌ای را آماده کرده‌اند که بر اساس آن قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت به مدت ۶ ماه تمدید شود و بازگشت قطعنامه‌های پیشین تا ماه آوریل به تاخیر بیافتد.
هنوز مشخص نیست که چنین قطعنامه‌ای تا چه اندازه شانس نجات از وتوی آمریکا، فرانسه و بریتانیا داشته‌باشد. اختلاف‌های اساسی میان روسیه و چین با غرب باعث شده است تا در توانایی این دو عضو دائم شورای امنیت برای قانع کردن سه عضو غربی برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ تردید‌های زیادی وجود داشته باشد.
۷ قطعنامه شورای امنیت که بازمی‌گردند
هم چنین به گزارش آرانیوز، در صورت فعال‌سازی، تحریم‌های ناشی از ۷ قطعنامه بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ بازمی‌گردند. اینها شامل محدودیت‌های تسلیحاتی، موشکی، مالی و بازرسی می‌شوند و این قطعنامه‌ها عبارتند از:
۱. قطعنامه ۱۶۹۶ (۲۰۰۶): ایران را ملزم به توقف غنی‌سازی کرد و تهدید به تحریم نمود.
۲. قطعنامه ۱۷۳۷ (۲۰۰۶): ممنوعیت تجهیزات هسته‌ای و فریز دارایی‌ها.
۳. قطعنامه ۱۷۴۷ (۲۰۰۷): تحریم‌های بیشتر بر تسلیحات و دارایی‌ها.
۴. قطعنامه ۱۸۰۳ (۲۰۰۸): گسترش فریز دارایی‌ها، بازرسی کشتی‌ها و هواپیماها، کنترل بانک‌ها.
۵. قطعنامه ۱۸۳۵ (۲۰۰۸): تأکید و تصریح مجدد بر تحریم‌ها (توضیحات اضافی در منابع بیشتر هنوز مؤکد نیست، ولی یکی از مجموعه قطعنامه‌های قبلی است)
۶. قطعنامه ۱۹۲۹ (۲۰۱۰): منع غنی‌سازی موشک‌های بالستیک، تحریم شرکت‌ها و افراد، بازرسی محموله‌ها و ممنوعیت روابط بانکی.
۷. قطعنامه ۲۲۲۴ (احتمالاً از ۲۰۱۵): در منابع ذکر شده که مک‌بک بازمی‌گرداند تحریم‌های "۷ قطعنامه"؛ اگرچه برخی منابع نامش را نمی‌آورند، ولی معمولاً به قطعنامه ۲۲۲۴ هم اشاره می‌شود. هرچند جز مقاطع اصلی ۲۰۰۶–۲۰۱۰ محسوب نمی‌شود.
جدیدترین اظهارات بین‌المللی اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها
انگلیس، فرانسه و آلمان (E۳)
مکانیسم ماشه را فعال کردند تا تحریم‌ها بازگردند، با این استدلال که ایران به تعهدات برجامی پایبند نبوده. در عین حال تأکید کردند پنجره ۳۰ روزه برای دیپلماسی همچنان باز است.
رابیو (سناتور و سخنگوی رسمی آمریکا)
بازگشت تحریم‌ها را مثبت ارزیابی کرد، ایران را به «باج‌خواهی اتمی» و حمایت از تروریسم متهم کرد و از شورای امنیت خواست تحریم‌ها را کامل اجرایی کند.
کایا کالاس (مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا)
گفت که این ۳۰ روز فرصتی جدید برای مسیر دیپلماتیک جهت حل بحران هسته‌ای ایران است.
هم چنین وبسایت اتحادیه اروپا بیانیه‌ای از سوی کالاس منتشر کرد که در آن آمده وزرای خارجه تروئیکای اروپایی با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل مدعی شده‌اند ایران به طور جدی به تعهدات خود در قالب برجام عمل نکرده و به همین دلیل فرایند موسوم به «ماشه» طبق بند ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت فعال شده است.
رافائل گروسی (مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی)
اعلام کرد همکاری ایران با بازرسان ناقص مانده، فقط دسترسی محدود در برخی سایت‌ها مثل بوشهر فراهم شده؛ ایران هنوز به سایت‌های مهمی نظیر نطنز و فردو دسترسی نمی‌دهد.
روسیه
پیشنهاد داده که بازگشت تحریم‌ها تا شش ماه به تعویق بیافتد، اگر ایران همکاری بیشتری نشان دهد.
چین
هشدار داد بازگشت تحریم‌ها به روند دیپلماسی آسیب می‌زند و راه‌حل گفت‌وگومحور باید حفظ شود.
مواضع رسمی دولت ایران درباره مکانیسم ماشه
اسماعیل بقایی (سخنگوی وزارت خارجه):
هشدار داد اگر اروپا ماشه را فعال کند، ایران پاسخ مناسبی خواهد داد و این اقدام را فاقد مشروعیت دانست. مذاکرات در عین حال ادامه خواهد یافت.
محمدجواد ظریف (وزیر خارجه پیشین):
اقدام سه کشور اروپایی را «بی‌اساس» خواند و یادآور شد ایران یک سال پس از خروج آمریکا از برجام همچنان پایبند بود، در حالی که اروپایی‌ها نتوانستند تعهدات خود را انجام دهند.
عباس عراقچی (وزیر خارجه فعلی و مذاکره‌کننده ارشد سابق):
در نامه‌ای به شورای امنیت و دبیرکل سازمان ملل تأکید کرد که تلاش اروپا برای فعال‌سازی «اسنپ‌بک»، مغایر حقوق بین‌الملل است و ایران با قاطعیت واکنش خواهد داد.
اظهارات نمایندگان مجلس ایران
ابوالفضل ابوترابی: «فعال‌شدن مکانیسم ماشه جنگ روانی است… ایران چیزی برای از دست دادن ندارد… یکی از گزینه‌ها خروج از NPT است.»
حامد یزدیان: «اگر اروپا ماشه را فعال کند، ایران ناچار است از NPT خارج شود… تحریم‌های اصلی از قبل اجرا شده‌اند.»
حمید رسایی: «سفرای تروئیکای اروپایی در ایران را اخراج کنید… هفته آینده این موضوع را در مجلس طرح می‌کنم.»
تحلیلگران و نهاد‌های بین‌المللی درباره اسنپ بک چه می‌گویند؟
رایان کاستلو (مدیر سیاست در NIAC):
«در حال نزدیک‌شدن به سناریوی بازگشت تحریم‌ها هستیم که ایران احتمالاً با اقدامی تلافی‌جویانه و غیرسازنده پاسخ خواهد داد.»
تحلیلگران آتلانتیک کانسیل:
ایران ممکن است همکاری با آژانس را محدودتر کند یا حتی خروج از NPT را مطرح کند. بحران می‌تواند شکاف میان اصلاح‌طلبان و اصول‌گرایان را در ایران تشدید کند. هم چنین رهبر جمهوری اسلامی ممکن است در صورت تشدید تهدید، اجازه دهد گزینه‌های اعتدال‌طلبانه بررسی شوند، اما احتمال توافق جدی در مهلت ۳۰ روزه اندک است.
به گزارش آرانیوز ، در هر حال اکنون مساله این است که اروپا روند پر کردن خشاب ماشه را آغاز کرده و ایران در موضع دفاعی و تهدیدی قرار گرفته است.
بازیگران خارجی نیز هرکدام نقش متفاوتی دارند:
آمریکا از تحریم‌ها استقبال می‌کند، اروپا از «دیپلماسی ۳۰ روزه» سخن می‌گوید، چین و روسیه محتاط‌اند.
در ایران، اما طیف گسترده‌ای از مقام‌های رسمی، نمایندگان مجلس و سیاستمداران پیشین مواضع تند علیه اروپا اتخاذ کرده‌اند و حتی گزینه خروج از NPT جدی مطرح می‌شود.
در همین حال تحلیلگران بین‌المللی هشدار می‌دهند که بحران جدید می‌تواند به انزوای بیشتر ایران و بن‌بست دیپلماتیک بیانجامد.
