به گزارش آرانیوز، تحولات سریع در نشست‌های نزدیک به هم رئیس‌جمهور دونالد ترامپ با رهبران روسیه، اوکراین و قدرت‌های اروپایی، دو موضوع را به‌طور فزاینده‌ای در مرکز بحث‌های مربوط به پایان جنگ میان مسکو و کی‌یف قرار داده است؛ مبادله سرزمینی و تضمین‌های امنیت
اگرچه تازه‌ترین گفت‌وگوها که روز دوشنبه میان ترامپ، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، و رهبران فنلاند، فرانسه، آلمان، ایتالیا، بریتانیا، اتحادیه اروپا و ناتو برگزار شد، به توافقی برای پایان دادن به جنگ سه‌ونیم‌ساله نینجامید، اما زمینه‌ساز دیدار سه‌جانبه‌ای شد که مدت‌ها انتظارش می‌رفت: دیدار ترامپ، زلنسکی و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، که ترامپ جمعه در آلاسکا با او دیدار کرده بود.
شاید مهم‌تر از همه این بود که رئیس‌جمهور آمریکا از موضع خود مبنی بر لزوم واگذاری بخشی از اراضی اوکراین در چارچوب یک توافق نهایی عقب‌نشینی نکرد؛ موضعی که مدت‌هاست از سوی کی‌یف و حامیان اروپایی‌اش رد شده است. ترامپ در جریان حضور مشترک با زلنسکی و رهبران اروپایی مقابل رسانه‌ها گفت: «ما همچنین باید درباره مبادله‌های احتمالی سرزمینی صحبت کنیم.»
از آنجا که اوکراین در حال حاضر کنترل بخش زیادی از سرزمین‌های اشغال‌شده توسط روسیه را در اختیار ندارد و عملیات‌های محدود فرامرزی‌اش اوایل سال جاری عمدتاً عقب‌نشینی کرده‌اند، جنیفر کاوانا، پژوهشگر ارشد و مدیر تحلیل نظامی در اندیشکده Defense Priorities، گفت این اظهارات بازتاب واقعیت گسترده‌تری است که در طول این جنگ تثبیت شده است.
او به نیوزویک گفت: «اوکراین مجبور خواهد شد بخشی از سرزمین خود را برای پایان جنگ واگذار کند، مسئله این است که چقدر و چگونه.» او افزود: «حداقل، اوکراین به مرزهای پیش از ۲۰۲۲ باز نخواهد گشت. کریمه به اوکراین بازگردانده نخواهد شد.»
کاوانا ادامه داد: «اوکراین می‌تواند انتخاب کند که به جای پذیرش شروط پوتین که شامل عقب‌نشینی از دونباس است، همچنان به جنگ ادامه دهد، اما آن‌ها با سرعت بیشتری در حال از دست دادن سرزمین هستند و خطوط دفاعی‌شان بیش از حد کشیده شده است. زمان بیشتر ممکن است توافق بهتری برای آن‌ها نخرد، بلکه مجبورشان کند به چیزی بسیار کمتر رضایت دهند.»
زمین در برابر صلح
کرملین تاکنون مجموعه‌ای جاه‌طلبانه از خواسته‌ها را که پوتین برای پایان دادن به جنگ مطرح کرده، حفظ کرده است.
این خواسته‌ها شامل به رسمیت شناختن کنترل کامل روسیه بر چهار استان اوکراینی؛ دونتسک، خرسون، لوهانسک و زاپوریژیا است که در همه‌پرسی جنگی سپتامبر ۲۰۲۲ بدون هیچ‌گونه پذیرش بین‌المللی ضمیمه روسیه شدند، به‌همراه کریمه که در مارس ۲۰۱۴ در جریان شورش اولیه مورد حمایت روسیه در دونتسک و لوهانسک، تصرف و ضمیمه شد.
دونتسک و لوهانسک مجموعاً منطقه دونباس را تشکیل می‌دهند؛ منطقه‌ای که اداره‌های جدایی‌طلب طرفدار روسیه آن درست چند روز پیش از آغاز حمله تمام‌عیار روسیه در فوریه ۲۰۲۲ از سوی مسکو به رسمیت شناخته شد، و به همین دلیل نقشی ویژه در تلاش‌های جنگی پوتین دارند. این دو استان همچنین دارای خطوط دفاعی کلیدی و منابع معدنی ارزشمندی هستند که آن‌ها را برای امنیت و اقتصاد اوکراین حیاتی می‌کند.
مسکو همچنین می‌خواهد کی‌یف از آرزوی پیوستن به ناتو دست بکشد و علاوه بر آن فرآیند «خلع سلاح» و «نازی‌زدایی» را بگذراند؛ ادعاهایی که اوکراین به‌شدت آن‌ها را رد می‌کند.
زلنسکی مدت‌هاست تمایلی به واگذاری زمین به روسیه نشان نداده بود، اما او روز دوشنبه گفت که آماده است درباره کنترل سرزمینی «در جایی که خط مقدم اکنون قرار دارد» صحبت کند. در حال حاضر نیروهای روسیه تمام کریمه، تقریباً تمام لوهانسک و حدود سه‌چهارم دونتسک، خرسون و زاپوریژیا را در اختیار دارند.
تقریباً ۲۰ درصد از خاک اوکراین که در اشغال ارتش روسیه است، روز دوشنبه در دفتر بیضی؛ همان‌جا که ترامپ و زلنسکی پیش از آغاز گفت‌وگوها مقابل رسانه‌ها صحبت کردند، روی نقشه‌ای به نمایش درآمد.
اظهارات زلنسکی یکی از چشمگیرترین تغییرات موضع رهبر اوکراین از زمان بازتنظیم رویکرد آمریکا توسط دولت ترامپ در قبال مرگبارترین جنگ اروپا از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون را نشان می‌دهد.
ترامپ در بیانیه‌ای که روز یکشنبه در پلتفرم « تروث» خود منتشر کرد، بار دیگر بر باورش تأکید کرد که اوکراین باید امتیازات سرزمینی بدهد و از آرزوی پیوستن به ناتو دست بکشد. ترامپ نوشت: «رئیس‌جمهور زلنسکی اوکراین اگر بخواهد می‌تواند جنگ با روسیه را بلافاصله پایان دهد، یا می‌تواند به جنگ ادامه دهد. یادتان باشد جنگ چطور شروع شد. بازگشتی وجود ندارد: اوباما کریمه را داد (۱۲ سال پیش، بدون حتی شلیک یک گلوله!)، و هیچ عضویتی برای اوکراین در ناتو وجود نخواهد داشت. بعضی چیزها هرگز تغییر نمی‌کنند!!!»
با این حال، ترامپ از موضع قبلی خود درباره آتش‌بس عقب‌نشینی کرده و اکنون بر اولویت داشتن یک توافق صلح جامع تأکید می‌کند؛ موضعی که با مخالفت برخی رهبران اروپایی، از جمله صدراعظم آلمان فریدریش مرتس، روبه‌رو شده است.
فرانتس-استفان گدی، پژوهشگر ارشد در اندیشکده مرکز امنیت نوین آمریکا، استدلال کرد که بدون توقف درگیری‌ها، مسکو احتمالاً فشار خود را برای تصرف اراضی بیشتر در جریان مذاکرات ادامه خواهد داد.
او به نیوزویک گفت: «روس‌ها آشکارا فکر نمی‌کنند که گزینه‌های نظامی‌شان تمام شده باشد. من که دو هفته پیش از اوکراین برگشتم، می‌توانم بگویم هیچ نشانه‌ای از کند شدن عملیات تهاجمی روسیه دیده نمی‌شود.» او افزود: «برعکس، روس‌ها در جنوب دونتسک پیشروی‌های خود را افزایش داده‌اند، مثلاً تمرکز زیادی بر تصرف شهرهای پوکرفسک، کاستیانتیوکا دارند و احتمالاً در نهایت به محاصره اسلاویانسک و کراماتورسک نیز فکر می‌کنند.»
به همین دلیل، او معتقد است که مرتس «کاملاً درست می‌گوید که آتش‌بس را به‌عنوان پیش‌شرط تعیین کرده، چون تنها زمانی که روسیه با آتش‌بس موافقت کند، می‌توان صداقت روسیه را سنجید.»
بحث بر سر «تضمین‌ها»
در همان روزی که ترامپ این پیام را در شبکه اجتماعی منتشر کرد، استیو ویتکاف، فرستاده ویژه او که پیش از نشست آلاسکا در مسکو با پوتین دیدار کرده بود، در گفت‌وگو با فاکس نیوز ساندی گفت رهبر روسیه متعهد شده اقدام‌های قانونی برای چشم‌پوشی از هرگونه توسعه سرزمینی بیشتر در اوکراین یا جای دیگری در اروپا، پس از نهایی شدن توافق صلح، انجام دهد.
ترامپ علاوه بر تکرار موضوع مبادله اراضی، روز جمعه همچنین فاش کرد که پوتین پذیرفته روسیه «تضمین‌های امنیتی برای اوکراین» را قبول خواهد کرد. به گفته رئیس‌جمهور آمریکا این یک «گام بسیار مهم» بود که می‌تواند شامل حضور نظامی غرب در اوکراین پس از جنگ باشد.
اما همچنان روشن نیست که پوتین تا چه حد تحمل حضور نیروهای ناتو در اوکراین پس از جنگ را خواهد داشت؛ جنگی که خودش آن را بخشی ناشی از گسترش ناتو به شرق پس از جنگ سرد توجیه کرده است.
وزارت خارجه روسیه روز دوشنبه در بیانیه‌ای بار دیگر «رد قاطعانه هر سناریویی که حضور نیروهای نظامی با مشارکت کشورهای ناتو در اوکراین را متصور باشد» اعلام کرد و هشدار داد این اقدام می‌تواند به «تشدید کنترل‌نشده درگیری با پیامدهای غیرقابل پیش‌بینی» منجر شود.
به گفته گدی از نگاه اروپایی، هنوز پرسش‌های زیادی درباره تعهد واقعی کشورهای اروپایی برای اجرای اقدامات بازدارنده در میدان، فراتر از تقویت صرف ارتش اوکراین، وجود دارد.
او گفت: «مهم است ببینیم اروپا بخش عمده بار را بر دوش بکشد. و فکر می‌کنم مسئله اصلی اروپا این است که همیشه پشت قدرت نظامی آمریکا پنهان شده و چون آمریکا متعهد به حمایت از جنگ اوکراین بوده، اروپا هرگز مجبور نشده با پرسش‌های سخت روبه‌رو شود.»
او استدلال کرد که «سخت‌ترین پرسش بی‌پاسخ برای اروپا» در اصل این است: «اوکراین واقعاً چه معنایی برای امنیت اروپا دارد و اروپا تا چه حد آماده است برای اطمینان از اینکه اوکراین کشوری مستقل و طرفدار غرب باقی بماند، ریسک کند؟»
او افزود: «آیا کشورهای اروپایی آماده‌اند برای اوکراین علیه روسیه وارد جنگ شوند؟ اگر پاسخ منفی باشد، هرگونه نیروی اطمینان‌بخش اروپایی در اوکراین که با ارتش اوکراین ادغام شود، نخواهد توانست تجاوزات آینده روسیه را بازدارد.»
جنیفر کاوانا نیز اشاره کرد که ترامپ اساساً با هرگونه تضمین «مشابه ماده ۵ ناتو» برای اوکراین که ویتکاف پیشنهاد داده، مخالف است.
او گفت: «برنامه‌ریزی در آن مسیر اتلاف وقت است، چون چنین شرطی برای صلح از همان ابتدا منتفی است. شاید پوتین حاضر باشد توافقی شبیه استانبول ۲۰۲۲ را بپذیرد که در آن حق وتو بر هرگونه مداخله نظامی برای دفاع از اوکراین داشته باشد، اما اوکراین چنین چیزی را رد خواهد کرد.»
او افزود: «هیچ شانسی وجود ندارد که روسیه سه سال برای بیرون نگه داشتن اوکراین از ناتو و جلوگیری از ادغام آن با غرب بجنگد و بعد از جنگ اجازه دهد نیروهای غربی در اوکراین حضور یابند، به‌ویژه حالا که در میدان نبرد دست بالا را دارند. در نهایت، غرب اهرم فشار چندانی روی پوتین ندارد. آن‌ها می‌توانند هر چقدر بخواهند درباره شروط خود صحبت کنند، اما پایان جنگ همین حالا در دست پوتین و بر اساس جدول زمانی اوست.»
معضل اروپا
رهبران اروپایی مدت‌هاست نسبت به نگاه سیاست خارجی دولت ترامپ در قبال امنیت فراآتلانتیکی ابراز نگرانی کرده‌اند. از زمان روی کار آمدن ترامپ در سال ۲۰۱۷، او بارها متحدان اروپایی را متهم کرده که از تضمین‌های دفاعی آمریکا سوءاستفاده می‌کنند.
موضع ترامپ باعث شد هم ناتو و هم اتحادیه اروپا که بیشتر اعضای آن‌ها مشترک هستند برنامه‌های گسترده‌ای برای افزایش هزینه‌های دفاعی آغاز کنند.
اتحادیه اروپا همچنین توافق کرد صدها میلیارد دلار تجهیزات نظامی از آمریکا خریداری کند؛ توافقی که ترامپ ماه گذشته آن را بخشی از یک قرارداد تجاری توصیف کرد. ناتو نیز از آن زمان هماهنگی برای انتقال گسترده سلاح از کشورهای عضو به اوکراین را آغاز کرده است؛ سلاح‌هایی که عمدتاً ساخت آمریکا هستند.
این اقدامات نشان‌دهنده رویکردی آشتی‌جویانه‌تر از سوی اروپا نسبت به دولت ترامپ است؛ رویکردی که در فضای نسبتاً دوستانه‌ای که مذاکرات حساس روز جمعه را احاطه کرده بود، علی‌رغم اختلافات بنیادی بر سر مسیر جنگ، آشکارتر شد.
مجتبی رحمان، مدیر بخش اروپا در گروه اوراسیا، آنچه را که دید «نمایشی قدرتمند از وحدت اروپایی» توصیف کرد؛ نمایشی که در آن هر رهبری، از جمله مرتس صدر اعظم آلمان، الکساندر استاب رئیس‌جمهور فنلاند، امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه، جورجیا ملونی نخست‌وزیر ایتالیا، کیر استارمر نخست‌وزیر بریتانیا، اورسولا فون‌درلاین رئیس کمیسیون اروپا و ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو، «چیزی را روی میز می‌آورد که در راستای بازی ترامپ کار می‌کند.»
رحمان به نیوزویک گفت: «مرتس هزینه‌های کلان دفاعی آلمان را به همراه دارد. مکرون و استارمر آشکارا متعهد به نیروی اطمینان‌بخش با حضور نیروهای بریتانیایی و فرانسوی در میدان هستند. ملونی هم نزدیکی ایدئولوژیک و سیاسی به دولت ترامپ و افراد کلیدی در حلقه او، مثل معاون رئیس‌جمهور جی.دی. ونس و دیگران دارد. الکس استاب و حتی فون‌درلاین هم توانسته‌اند روابط نسبتاً خوبی با او بسازند.»
به گفته رحمان، اروپا با سه هدف اصلی وارد مذاکرات شد: نخست اینکه «اطمینان حاصل کند هر تضمینی که دولت ترامپ از آن صحبت می‌کند معتبر و قوی باشد»؛ دوم اینکه «به‌شدت با ایده مبادله سرزمینی مخالفت کند»؛ و سوم اینکه «واقعاً بر شکل‌گیری و تأثیرگذاری بر نشست احتمالی سه‌جانبه نقش داشته باشد.» او افزود که مکرون روز جمعه با پیشنهاد حضور نمایندگان اروپایی در آن نشست، سطح اهمیت را بالاتر برد.
ترامپ نسبت به احتمال برگزاری نشست مشترک با پوتین و زلنسکی ابراز اطمینان کرده است. زلنسکی نیز نسبت به این ایده گشوده است، در حالی که کرملین گفته پوتین تنها پس از «کار آماده‌سازی در سطح کارشناسی» با همتای اوکراینی خود دیدار خواهد کرد.
تا اینجا، نتایج دیدارهای مستقیم ترامپ با پوتین و زلنسکی در کنار متحدان اروپایی هنوز به پیشرفتی چشمگیر نینجامیده، هرچند می‌تواند زمینه‌ساز گفت‌وگوهای بیشتر بر سر مسائلی شود که رحمان می‌گوید باید حتی پیش از توافق بر سر موضوعات اصلی مانند کنترل سرزمینی و تضمین‌های امنیتی، به آن‌ها پرداخته شود.
به گفته او این مسائل شامل «تبادل اسرا، بازگرداندن کودکان ربوده‌شده اوکراینی» و همچنین «تعیین ترتیب مراحل توافق» است؛ اینکه آیا توافق باید با آتش‌بس و تثبیت خطوط کنونی نبرد آغاز شود یا نه.
رحمان گفت: «برای صحبت درباره مبادله سرزمینی هنوز خیلی زود است. فکر می‌کنم طرف اروپایی همچنان بر حفاظت از اصولی متمرکز است که پس از جنگ جهانی دوم پدید آمدند؛ اینکه مرزها نباید با زور تغییر کنند.»
او افزود اگر روسیه همچنان کنترل سرزمین‌های کنونی در اوکراین را حفظ کند، «هرگونه شناسایی آن‌ها به صورت امر واقع (de facto) خواهد بود، قطعاً نه از نظر قانونی (de jure).»
