چرا ترامپ صلح نوبل را به هر قیمتی می‌خواهد؟

پیش از اعلام برنده جایزه صلح نوبل سال ۲۰۱۰، کمیته نروژی مسئول انتخاب برندگان از سوی مقام‌های پکن و اسلو هشدار دریافت کرد که در صورت اعطای جایزه به هر دگراندیش چینی، عواقب سنگینی در انتظار خواهد بود. اما کمیته این تهدید را نادیده گرفت. در نهایت، لیو شیائوبو فعال حقوق بشر زندانی که بعدها درگذشت، برنده شد و بازسازی روابط دیپلماتیک و اقتصادی میان چین و نروژ شش سال طول کشید.

کریستیان برگ هارپ‌ویکن، مدیر مؤسسه نروژی نوبل (بازوی اجرایی کمیته نوبل) گفت: «مقام‌های چینی به‌طور سیستماتیک تلاش کردند مانع از اعطای این جایزه شوند. برایشان سخت بود بپذیرند که کمیته مستقل است؛ آن‌ها پیام‌ها و هشدارهای روشنی فرستادند.»

چالش استقلال نوبل

بر اساس گزارش بلومبرگ، اکنون، همان روحیه استقلال‌طلبانه دوباره به چالش کشیده شده است، این‌بار از سوی دونالد ترامپ، که کارزار لابی‌گری تهاجمی و گسترده‌ای را، هم در انظار عمومی و هم پشت درهای بسته، به راه انداخته است؛ کارزاری که در روزهای اخیر، پیش از اعلام برنده در ۱۰ اکتبر، شدت بیشتری یافته است.

ترامپ هفته گذشته در مجمع عمومی سازمان ملل گفت: «همه می‌گویند باید جایزه صلح نوبل را من بگیرم.» او استدلال کرد که خودش و آمریکا هیچ‌گاه بابت توافق‌های ابراهیم که در دوران ریاست‌جمهوری اول او در سال ۲۰۲۰ روابط دیپلماتیک اسرائیل با چند کشور عربی را عادی کرد، اعتبار و تقدیری دریافت نکرده‌اند.

ترامپ ادعا می‌کند از زمان بازگشتش به کاخ سفید در ژانویه، دست‌کم شش جنگ را پایان داده است، از جمله درگیری مسلحانه بین هند و پاکستان در ماه مه، نبرد میان جمهوری دموکراتیک کنگو و شورشیان تحت حمایت رواندا، و درگیری مرزی بین تایلند و کامبوج. اما منتقدان می‌گویند بسیاری از این منازعات در مقیاس کوچک‌ بوده‌اند، نقش ترامپ در آن‌ها محدود بوده یا اصلاً مدت‌ها پیش پایان یافته‌اند.

توهینی بزرگ به کشور!

با این حال، استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه که در تلاش‌ها برای پایان دادن به جنگ روسیه و اوکراین و همچنین درگیری در غزه مشارکت دارد در نشست کابینه‌ای در واشنگتن در ماه اوت گفت: «کمیته نوبل بالاخره باید خودش را جمع‌وجور کند و جایزه را به رئیس‌ام بدهد». ترامپ روز سه‌شنبه در جمع فرماندهان ارشد ارتش آمریکا گفت انتظار ندارد جایزه را ببرد: «آن را می‌دهند به یکی که هیچ غلطی نکرده». او افزود چنین نتیجه‌ای «توهینی بزرگ به کشور ما» خواهد بود. اظهارنظری که تنها چند روز پیش از اعلام تصمیم کمیته، فشار بر آن را افزایش داد.

این سخنان کمتر از ۲۴ ساعت پس از آن بیان شد که رئیس‌جمهور آمریکا از طرح ۲۰ ماده‌ای جدیدی برای پایان دادن به جنگ غزه خبر داد؛ طرحی که با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، به توافق رسیده بود. روز جمعه، گروه حماس موافقت کرد تمامی گروگان‌های اسرائیلی را که در حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ ربوده بود آزاد کند، اما اعلام کرد سایر بخش‌های طرح ترامپ نیازمند مذاکره است. به گفته مقام‌هایی که از این گفت‌وگوها مطلع‌اند اما نخواستند نامشان فاش شود در پشت صحنه، ویتکاف موضوع اعطای جایزه به ترامپ را در گفت‌وگوهای خصوصی با مقامات اروپایی مطرح کرده است. همچنین مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، در برخی مواقع مأمور شده تا از نامزدی ترامپ برای نوبل دفاع کند.

در ماه ژوئیه، ترامپ شخصاً با ینس استولتنبرگ، وزیر دارایی نروژ و دبیرکل سابق ناتو، تماس تلفنی برقرار کرد، در حالی که استولتنبرگ در یکی از خیابان‌های اسلو قدم می‌زد. طبق گزارش دولت نروژ، آن دو درباره تعرفه‌ها صحبت کردند، اما موضوع جایزه نیز در گفت‌وگو مطرح شد. خبر این تماس نخستین‌بار توسط روزنامه اقتصادی Dagens Næringsliv منتشر شد.

حتی بخش خصوصی نیز وارد ماجرا شده است. آلبرت بورلا، مدیرعامل شرکت داروسازی فایزر، اخیراً از نحوه عملکرد ترامپ در پروژه «عملیات سرعت نور» (Operation Warp Speed) که توسعه واکسن‌های کرونا را در آمریکا تسهیل کرد تمجید کرده و گفته است این تلاش‌ها «به‌خودی‌خود شایسته جایزه صلح نوبل است».

کارزار پشت‌پرده و  تشویش نروژ

کریستیان برگ هارپ‌ویکن گفت: «کمیته نوبل نروژ تاکنون هدف هیچ فشار سیاسی مستقیمی قرار نگرفته، اما بدیهی است که چندین کارزار، هم در سطح عمومی و هم پشت‌پرده، در جریان است.» او بدون اشاره مستقیم به ترامپ افزود که در گذشته شرکت‌های روابط عمومی محلی برای «تأثیرگذاری بر رسانه‌ها و افرادی که تصور می‌شود می‌توانند بر تصمیم کمیته اثر بگذارند» استخدام شده‌اند.

بحث‌ها و تصمیم‌گیری‌های کمیته پنج‌نفره نوبل  که اعضای آن توسط پارلمان نروژ انتخاب می‌شوند، به مدت ۵۰ سال محرمانه باقی می‌ماند. بنابراین، مگر آن‌که ترامپ در ۱۰ اکتبر برنده شود، مورخان باید نیم قرن صبر کنند تا بدانند آیا او حتی در فهرست نهایی نامزدهای ۲۰۲۵ بوده یا نه.

در این میان، نروژ در حالت انتظار و نگرانی به سر می‌برد. زمان اعلام برنده برای دولت این کشور چندان مناسب نیست. یکی از مقامات ارشد دولت، که نخواست نامش فاش شود، در پاسخ به این‌که اگر رئیس‌جمهور غیرقابل‌پیش‌بینی آمریکا برنده نشود واکنش احتمالی چیست، با شوخی گفت: «دارم به این فکر می‌کنم که ۱۰ اکتبر را مرخصی استعلاجی بگیرم.»

صندوق ثروت ملی نروژ با دارایی حدود ۲ تریلیون دلار و بزرگ‌ترین صندوق حاکمیتی جهان اخیراً از چند شرکت اسرائیلی به‌دلیل ارتباطشان با جنگ غزه و همچنین شرکت آمریکایی کاترپیلار (Caterpillar Inc.) را به‌دلیل فروش بولدوزرهایی به اسرائیل که بعداً در سرزمین‌های فلسطینی استفاده شدند، از پرتفوی خود حذف کرد. این تصمیم واکنش تندی در آمریکا برانگیخت؛ سناتورهای جمهوری‌خواه خواستار اعمال محدودیت‌های ویزا برای مدیران صندوق و حتی افزایش تعرفه‌های تجاری علیه نروژ شدند.  دولت ترامپ پیش‌تر تعرفه ۱۵ درصدی بر واردات از نروژ وضع کرده بود.

در سال ۲۰۱۰، پس از پیروزی لیو شیائوبو، چین تمام تماس‌های دیپلماتیک سطح بالا با نروژ را قطع کرد و مذاکرات تجارت آزاد را متوقف نمود. صادرات ماهی آزاد نروژی با موانع وارداتی روبه‌رو شد و محموله‌ها به بهانه‌های «ایمنی غذایی» رد یا معطل می‌ماندند. روابط دو کشور تنها در اواخر ۲۰۱۶ رسماً از سر گرفته شد.

اگرچه وابستگی اقتصادی نروژ به آمریکا نسبتاً اندک است،  (فقط ۳ درصد صادرات نروژ به ایالات متحده می‌رود) اما هرگونه افزایش تعرفه یا محدودیت علیه صندوق ثروت ملی می‌تواند دردسرساز باشد. در پاسخ به پرسشی درباره ترس از واکنش احتمالی در صورت نباختن ترامپ، اسپن بارت ایده، وزیر خارجه نروژ، گفت: «این تصمیم کاملاً به کمیته نوبل مربوط است. باید به یاد داشت که این کمیته مستقل است.»

رهایی از پیامدها

جایزه صلح نوبل که از سال ۱۹۰۱ اهدا می‌شود، در میان جوایز جهانی جایگاه ویژه‌ای دارد نه فقط به خاطر اعتبارش، بلکه به دلیل جنجال‌هایی که همواره پیرامون آن شکل می‌گیرد. این جایزه بر اساس وصیت‌نامه آلفرد نوبل، مخترع سوئدی دینامیت، بنیان گذاشته شد تا به شخصی اهدا شود که «بیشترین یا بهترین تلاش را برای برادری میان ملت‌ها انجام داده است.»

اما تصمیمات این کمیته بارها باعث خشم یا سردرگمی شده است؛ از جایزه سال ۱۹۷۳ به هنری کیسینجر، وزیر خارجه وقت آمریکا، و لِه دوک تُو، رهبر نیروهای ویتنام شمالی، برای مذاکره بر سر آتش‌بس و پایان نقش آمریکا در جنگ ویتنام، تا جایزه ۲۰۰۹ به باراک اوباما، تنها چند ماه پس از آغاز نخستین دوره ریاست‌جمهوری‌اش، که بعداً با افزایش نیروهای آمریکایی در افغانستان همراه شد.

پیش‌تر نیز برای برخی نامزدهای جایزه صلح نوبل کارزارهای فشرده‌ای انجام شده بود، اما کارشناسان می‌گویند سبک پرخاشگر و خودستایانه‌ی ترامپ با فرهنگ عمیقاً ریشه‌دار جوامع نوردیک (اسکاندیناوی) که خودنمایی و تبلیغ شخصی را نکوهش می‌کنند، در تضاد است و ممکن است باعث شود کمیته نوبل نتواند از شخصیت او چشم‌پوشی کند. هیلده الیاسن رستاد، استاد مطالعات بین‌المللی در کالج دانشگاهی اوسلو نیه گفت: «از نظر فرهنگی، ترامپ ضد کامل نروژ است. او نه مودب است و نه متین، بنابراین این بار اوضاع کاملاً متفاوت است». او افزود: «اما همین روش است که باعث می‌شود به اهدافش برسد، پس می‌توان فهمید چرا تصور می‌کند ممکن است باز هم موفق شود.»

فرایند نامزدی برای جایزه صلح نوبل ۲۰۲۵ در ۳۱ ژانویه بسته شد، یعنی کمتر از دو هفته پس از بازگشت ترامپ به کاخ سفید. در مجموع ۳۳۸ نامزد وجود دارد که شامل ۹۴ سازمان نیز می‌شود. این بدان معناست که حمایت‌های اخیر از سوی بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، و هون مانت، نخست‌وزیر کامبوج، تنها برای جایزه سال ۲۰۲۶ محاسبه خواهد شد. در ماه ژوئن نیز پاکستان اعلام کرد که از نامزدی ترامپ برای جایزه سال آینده حمایت می‌کند.

کریستیان برگ هارپ‌ویکن درباره روند نامزدی گفت: «اگر کسی در بهار یا تابستان به شهرت برسد، دیگر برای در نظر گرفته شدن در همان سال دیر شده است.» ارزش نقدی جایزه حدود ۱.۱ میلیون دلار است.

سلاح پنهان ترامپ

اما ترامپ یک سلاح پنهان دارد: کلاودیا تنی، نماینده جمهوری‌خواه از شمال ایالت نیویورک، تاکنون دو بار او را نامزد این جایزه کرده، از جمله در سال جاری به خاطر نقش او در توافق‌های ابراهیم. مقامات نوبل نام نامزدها را تأیید یا رد نمی‌کنند، اما تلاش‌های پیگیرانه تنی احتمالاً کافی بوده تا نام رئیس‌جمهور آمریکا در فهرست امسال قرار گیرد.

تنی در نامزدی خود همچنین نتانیاهو و یوآو گالانت، وزیر دفاع پیشین اسرائیل، را نیز گنجانده است. سال گذشته دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC) برای نتانیاهو، گالانت و یکی از رهبران حماس به اتهام «مسئولیت کیفری» در قبال جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت در غزه حکم بازداشت صادر کرد. اسرائیل و حماس هر دو این اتهامات را رد کرده‌اند.

تنها اعضای مجالس قانون‌گذاری ملی، نهادهایی چون دادگاه بین‌المللی لاهه، استادان دانشگاه و برندگان پیشین جایزه نوبل حق دارند نامزد معرفی کنند. تنی این روند را «فرایندی بسیار گسترده و دشوار» توصیف کرده است. مرژکو در اشاره به روسیه و رئیس‌جمهورش ولادیمیر پوتین گفت: «نامزدی من قرار بود انگیزه‌ای برای ترامپ باشد تا به جای دلجویی از متجاوز، در جهت صلح عادلانه تلاش کند. اما از آن‌جا که او بار دیگر به وعده‌هایش عمل نکرد، احساس کردم از نظر اخلاقی حق دارم نامزدی را پس بگیرم» . او افزود: «این کار را در روزی انجام دادم که روسیه به کی‌یف حمله کرده بود و ترامپ هیچ واکنشی نشان نداد. همان روز اعتمادم را به او از دست دادم.»

روند انتخاب برنده جایزه صلح نوبل در هاله‌ای از راز و محرمانگی قرار دارد. فهرست اولیه شامل ۳۳۸ نامزد در ابتدای سال تهیه شد و سپس به یک فهرست بلندتر (Longlist) تقلیل یافت. طول این فهرست هرگز اعلام نمی‌شود. در آن مرحله، کارشناسانی که به طور رسمی با مؤسسه نوبل همکاری دارند، مأمور می‌شوند تا اعتبار و صلاحیت نامزدی‌ها را بررسی کنند.

کمیته نوبل هنگام اعطای جایزه به اوباما، به تلاش‌های او برای بازسازی روابط با روسیه و مذاکره بر سر پیمان استارت جدید (New START) برای محدودسازی زرادخانه‌های هسته‌ای اشاره کرد.

اما لوندستاد، که بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۴ دبیر کمیته نوبل نروژ بود، نوشت انگیزه دیگری نیز در کار بود: «اوباما نماینده تمام آرمان‌هایی بود که کمیته نوبل در طول دهه‌ها برای آن‌ها تلاش کرده بود: جهانی سازمان‌یافته‌تر با تمرکز بر سازمان ملل و دیپلماسی چندجانبه؛ گفت‌وگو و مذاکره در تقریباً تمام موقعیت‌ها؛ رؤیای جهانی عاری از سلاح هسته‌ای؛ تقویت دموکراسی و حقوق بشر؛ و سیاست جدید اقلیمی.» او بعدها اعتراف کرد که «کمیته نتوانست به اهدافی که از طریق اوباما دنبال می‌کرد، دست یابد.»

در مقابل، دونالد ترامپ که مدت‌هاست معتقد است به ناحق از سوی کمیته نوبل نادیده گرفته شده، موضعی انزواگرایانه‌تر دارد و بارها از اعطای این جایزه به اوباما انتقاد کرده است. ترامپ در باشگاه اقتصادی دیترویت در اکتبر ۲۰۲۴ گفت: «اگر اسمم اوباما بود، جایزه صلح نوبل را در ده ثانیه به من می‌دادند.»