فولاد مبارکه به لیدر فولاد سبز خاورمیانه تبدیل می‌شود؟
فولاد مبارکه اصفهان، نامی که سال‌ها نماد قدرت صنعتی ایران بوده، امروز در آستانه یک تحول بنیادین ایستاده است؛ تحولی که می‌تواند تاریخ صنعت فولاد خاورمیانه را از نو بنویسد. این شرکت در کمتر از سه سال گذشته، مسیر خود را از تولید انبوه فولاد سنتی به سوی تولید فولاد سبز فولادی با کمترین ردپای کربن و بالاترین بهره‌وری انرژی تغییر داده و به گفته کارشناسان، فاصله چندانی با کسب عنوان "لیدر فولاد سبز خاورمیانه" ندارد.
سرآغاز این دگرگونی، بحران انرژی سال‌های اخیر بود؛ زمستان‌هایی که افت فشار گاز و قطع برق بسیاری از واحدهای فولادی کشور از جمله مبارکه را به تعطیلی کشاند. همین بحران اما نقطه تولد یک نگاه تازه شد: خودکفایی در انرژی و گذار به تولید پایدار. هیئت‌مدیره فولاد مبارکه پس از آن تصمیم گرفت طرحی جامع برای استقلال انرژی تدوین کند، طرحی که اکنون در قالب احداث نیروگاه سیکل ترکیبی اختصاصی با ظرفیت ۳۰۰ مگاوات در حال اجراست. این نیروگاه با استفاده از فناوری نوین بازیافت حرارت و کاهش مصرف گاز طبیعی، قرار است برق پایدار و بخشی از حرارت مورد نیاز خطوط تولید را تأمین کند. اهمیت پروژه در آن است که فولاد مبارکه نخستین صنایع سنگین ایران خواهد بود که عملاً از شبکه سراسری برق بی‌نیاز می‌شود و گامی به‌سوی تولید فولاد مستقل از سوخت فسیلی برمی‌دارد.
در کنار این تحول زیرساختی، تغییرات فناوری در قلب تولید نیز جریان یافته است. واحدهای احیای مستقیم فولاد مبارکه به سامانه‌های پیچیده بازیافت گازهای خروجی مجهز شده‌اند و از گازهای حاوی CO برای تولید هیدروژن استفاده می‌کنند؛ فرآیندی که به کاهش چشمگیر انتشار دی‌اکسیدکربن می‌انجامد و عملاً پایه تولید فولاد هیدروژنی را در ایران شکل می‌دهد. این الگوی صنعتی با نمونه سوئدی HYBRIT که امروز شاخص فولاد سبز اروپا است، شباهت زیادی دارد و به گفته مدیران پروژه، از نظر بازده انرژی به مدل اروپایی نزدیک شده است. در آینده‌ی نزدیک، هیدروژن پاک تولیدشده در این واحدها به عنوان عامل اصلی احیای سنگ‌آهن مورد استفاده قرار می‌گیرد — نقطه عطفی که می‌تواند فولاد مبارکه را در ردیف پیشرفته‌ترین کارخانه‌های جهان قرار دهد.
اما فولاد سبز فقط در سالن‌های تولید معنا پیدا نمی‌کند؛ زنجیره مواد اولیه، حمل‌ونقل و انرژی هم باید سبز باشد. علاوه بر این، فولاد مبارکه در توافقی با وزارت نیرو و بخش خصوصی برای مشارکت در نیروگاه خورشیدی ، بنا بر طرح رسمی، برق تولیدی این نیروگاه از سال ۱۴۰۵ به خطوط احیای کم‌کربن فولاد مبارکه تزریق خواهد شد. این پروژه از دید مؤسسه بین‌المللی انرژی (IEA) یکی از نمونه‌های شاخص هم‌زیستی میان انرژی خورشیدی و صنایع سنگین در منطقه ارزیابی شده است و می‌تواند الگویی برای سایر صنایع انرژی‌بر ایران باشد.
در سطح منطقه‌ای، رقابت برای تولید فولاد سبز به شدت در حال شکل‌گیری است. عربستان سعودی با مشارکت شرکت‌های آلمانی پروژه “Green DRI” را آغاز کرده، ترکیه با حمایت اتحادیه اروپا مسیر هیدروژن صنعتی را می‌پیماید، و قطر سرمایه‌گذاری مستقیم در فناوری کربن‌پایین انجام داده است. با این وجود، ایران یک مزیت کلیدی در اختیار دارد: زنجیره کامل احیای مستقیم و حجم عظیم ذخایر گاز که امکان تولید اقتصادی هیدروژن را فراهم می‌کند. اگر برنامه‌های فولاد مبارکه مطابق جدول زمان‌بندی پیش برود، تولید فولاد کم‌کربن کشور تا پایان ۱۴۰۵ به بیش از دو میلیون تن در سال خواهد رسید؛ رقمی که نه تنها ایران را بالاتر از ترکیه و عربستان قرار می‌دهد، بلکه نخستین بازار صادرات فولاد سبز خاورمیانه را در اختیار فولاد مبارکه قرار خواهد داد.
این پیشرفت برای صادرات ایران اهمیت حیاتی دارد. از سال ۲۰۲۶، اتحادیه اروپا سازوکار تعرفه کربنی (CBAM) را اجرا می‌کند؛ فولادهایی که با سوخت‌های فسیلی تولید شوند باید برای ورود به اروپا هزینه‌های اضافی بپردازند، اما تولیدات کم‌کربن از این محدودیت معاف خواهند بود. فولاد مبارکه هم‌اکنون در حال آماده‌سازی مدارک فنی برای دریافت گواهی رسمی فولاد سبز و مذاکره با مشتریان اروپایی است. طبق اطلاعات منتشرشده از اتاق بازرگانی، محصول ایرانی با نام تجاری “Mobarakeh Low‑Carbon Steel” از نیمه دوم ۲۰۲۶ وارد بازار آلمان و هلند خواهد شد. کارشناسان معتقدند این اقدام می‌تواند مسیر جدیدی برای صادرات ایران باز کند و صنایع کشور را در برابر محدودیت‌های محیط‌زیستی نفت و گاز مصون سازد.
با همه این دستاوردها، مسیر تبدیل شدن به لیدر فولاد سبز خاورمیانه آسان نیست. فناوری هیدروژن سبز نیازمند سرمایه‌گذاری عظیم و تجهیزات خاص است، زیرساخت حمل و برق صنعتی کشور هنوز فرسوده است و بخشی از صنایع سنتی در برابر افزایش هزینه‌های تولید مقاومت می‌کنند. اما مزیت واقعی فولاد مبارکه در دانش فنی و سرمایه انسانی داخلی نهفته است. این شرکت با تلفیق توان مهندسی و همکاری با دانشگاه صنعتی اصفهان و چند شرکت دانش‌بنیان، شبکه‌ای تحقیقاتی در سطح ملی شکل داده که تمامی بخش‌های تولید و کنترل آلایندگی را به‌صورت هوشمند رصد می‌کند. همین پشتوانه علمی است که به باور تحلیلگران بین‌المللی، شانس موفقیت مبارکه را در مقایسه با پروژه‌های وابسته به سرمایه خارجی در منطقه بسیار بیشتر می‌سازد.
در نهایت شواهد نشان می‌دهد فولاد مبارکه دیگر تنها یک کارخانه نیست؛ بلکه به موتور محرک گذار صنعتی ایران به دوران پسافسیلی تبدیل شده است. این شرکت نه‌تنها ریسک بحران انرژی را کنترل کرده، بلکه با استفاده از فناوری داخلی و برنامه‌ریزی دقیق، در حال تعریف چهره جدیدی از صنعت ایران است — چهره‌ای که از وابستگی به گاز و نفت فاصله می‌گیرد و به بخشی از نظام جهانی تولید پاک می‌پیوندد. اگر نقشه راه سبز مبارکه تا پایان ۱۴۰۵ طبق برنامه پیش برود، ایران تا سال ۱۴۰۶ رسماً به نخستین قدرت فولاد سبز خاورمیانه بدل خواهد شد؛ نقطه‌ای که از آن پس در نقشه جهانی فولاد، نام فولاد مبارکه نه به‌عنوان تولیدکننده سنتی، بلکه به‌عنوان نماد انقلاب صنعتی سبز منطقه ثبت خواهد شد.
