ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک سرمایه‌های خاموش ایران در بازی انرژی منطقه/ جزایر ایرانی و ضرورت تبدیل آنها به هاب انرژی و توریسم منطقه‌ای

بیانیه جنجالی شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپا درباره جزایر ایرانی و این بار در نیویورک بار دیگر نگاه‌ها را متوجه موقعیت اقتصادی و راهبردی این سه جزیره کرده است؛ گنج‌های کوچک خلیج فارس که دروازه ایران به مسیر‌های جهانی انرژی‌اند. اما نگاه‌ها نه فقط از زاویه سیاسی و حاکمیتی، بلکه از منظر اقتصادی و انرژی نیز به این بخش از خاک ایران معطوف شد.

به گزارش آرانیوز جزایر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی که در میانه خلیج فارس و در مجاورت یکی از حیاتی‌ترین آبراه‌های جهان – تنگه هرمز – قرار دارند، از نظر راهبردی و اقتصادی جایگاهی دارند که از مرز‌های ایران فراتر می‌رود.

تکرار ادعای مالکیت از سوی امارات در بیانیه نیویورک، نه صرفاً بیان یک موضع سیاسی، بلکه بازتابی از رقابت‌های اقتصادی در خلیج فارس است؛ رقابتی بر سر انرژی، مسیر‌های انتقال و آینده ژئوپلیتیک منطقه‌ای که بیش از یک‌سوم نفت جهان از آن عبور می‌کند.

تاریخچه‌ای از مالکیت ایران بر جزایر و مناقشه امارات

سه جزیره تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی در دهانه جنوبی خلیج فارس، در فاصله ۷۰ کیلومتری بندر لنگه و در نزدیکی مسیر‌های کشتیرانی بین‌المللی واقع شده‌اند.

جزایر سه گانه از نظر تاریخی، با اسناد متعدد از دوران صفویه، زندیه، قاجار و حتی نقشه‌های رسمی بریتانیا در قرن نوزدهم، تحت مالکیت ایران بوده‌اند و در سال ۱۹۷۱ و هم‌زمان با خروج نیرو‌های انگلیسی از خلیج فارس، ایران بر اساس توافق با شارجه، کنترل جزایر را بازپس گرفت؛ اقدامی که پیش از تشکیل رسمی کشور امارات انجام شد. از آن زمان تاکنون، اداره کامل نظامی و اداری جزایر در اختیار ایران بوده و مردم ساکن جزیره ابوموسی نیز تابعیت ایرانی دارند.

به گزارش آرانیوز ایران در آذرماه ۱۳۵۰، با خروج بریتانیا از خلیج فارس، کنترل تاریخی خود را بر این جزایر بازپس گرفت. در آن زمان، امارات متحده عربی تازه شکل گرفته بود و هنوز مرز‌های دقیق داخلی‌اش تثبیت نشده بود. بر اساس اسناد تاریخی، نقشه‌های رسمی بریتانیایی و گزارش‌های دیپلماتیک همان دوران، این جزایر همواره تحت حاکمیت ایران بوده‌اند.

عجیب این که، اما از آن زمان تاکنون، امارات هر از چندی با حمایت برخی کشور‌های عربی و قدرت‌های غربی، ادعای خود را درباره این جزایر مطرح می‌کند و در مقابل تهران نیز همواره تأکید کرده که این جزایر بخشی جدایی‌ناپذیر از خاک ایران‌اند و طرح چنین ادعا‌هایی فاقد ارزش حقوقی است.

در طول دهه‌های اخیر، در هر مقطعی که سطح تنش میان ایران و غرب افزایش یافته، مساله جزایر سه‌گانه دوباره به عنوان ابزاری برای فشار سیاسی و دیپلماتیک علیه تهران مطرح شده است. اما آن چه کمتر در این میان مورد توجه قرار گرفته، اهمیت اقتصادی، انرژی و توریستی این جزایر برای ایران و احتمالا تمام کشور‌های منطقه و حوزه خلیج فارس است؛ اهمیتی که نشان می‌دهد چرا چنین ادعا‌هایی تکرار می‌شوند.

موقعیت طلایی در شاه‌راه انرژی جهان

به گزارش آرانیوز، خلیج فارس، یکی از مهم‌ترین شریان‌های حیاتی انرژی در جهان است و حدود ۳۰ درصد از نفت جهان از مسیر تنگه هرمز عبور می‌کند؛ تنگه‌ای که عرض آن در بیشترین بخش کمتر از ۵۰ کیلومتر است و جزایر سه‌گانه ایران در نزدیکی همین گذرگاه حیاتی قرار دارند. همین موضوع اهمیتی بسیار بیشتر به این سه جزیره ایرانی می‌دهد.

باید توجه داشت که تنگه هرمز راه اصلی صادرات نفت در منطقه است، شاید برای همین است که برخی از کارشناسان بر این باورند که هرگونه مشکلی در آن پیامد‌های اقتصادی را به دنبال دارد، چراکه نفت و فرآورده‌های نفتی کشور‌های عضو اوپک از این مسیر عبور می‌کند. چنان که بر اساس آخرین آمار و ارقام موجود روزانه بیش از ۱۷ میلیون بشکه نفت خام از تنگه ایرانی عبور می‌کند و بخش اعظمی از نفت و ال ان جی قطر راهی شرق آسیا می‌شود.

همین موقعیت خاص و جغرافیای جزایر سه گانه به ایران امکان می‌دهد که نه تنها نقش ناظر و حافظ امنیت مسیر انرژی جهان را ایفا کند، بلکه بر جریان صادرات نفت کشور‌های منطقه نیز تأثیرگذار باشد.

به گزارش آرانیوز جزایر تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی از منظر جغرافیای انرژی، همچون سه نقطه استراتژیک در میانه راه عبور نفتکش‌ها قرار گرفته‌اند و کنترل این جزایر به معنای دسترسی به بخش‌های عمیق‌تر و کم‌عمق‌تر خلیج فارس، نظارت بر عبور کشتی‌های تجاری و انرژی و تسلط اطلاعاتی بر رفت‌وآمد‌های دریایی است.
از این رو، حضور ایران در این جزایر نه تنها مساله‌ای امنیتی در راستای حفظ تمامیت سرزمینی ایران و امنیت ملی کشور است، بلکه یک دارایی اقتصادی و انرژی‌محور برای ایران نیز محسوب می‌شود.

اکنون نیز امنیت تنگه هرمز که در دوره‌های مختلف هدف تهدید یا تحریم قرار گرفته، به نوعی در گرو حضور فعال و مقتدر ایران در همین منطقه است. به بیان دیگر، جزایر سه‌گانه دروازه جنوبی ایران به بازار جهانی انرژی‌اند؛ نقطه‌ای که امنیت آن با ثبات اقتصادی کشور گره خورده است.

بُعد اقتصادی و فرصت‌های توسعه جزایر سه گانه ایرانی

به گزارش آرانیوز، فراتر از نقش ژئوپلیتیک، این جزایر ظرفیت‌های اقتصادی گسترده‌ای دارند. ابوموسی، بزرگ‌ترین جزیره از میان سه‌گانه، با مساحت بیش از ۱۲ کیلومتر مربع، قابلیت‌های فراوانی برای توسعه بندری، شیلاتی، گردشگری و حتی انرژی‌های نو دارد.
هم چنین در سال‌های اخیر، طرح‌هایی برای ایجاد بندر چندمنظوره در ابوموسی و افزایش زیرساخت‌های تجاری و مسافری مطرح شده است. این جزیره می‌تواند به مرکز ترانزیت دریایی بین ایران، عمان و امارات تبدیل شود؛ موقعیتی که در صورت سرمایه‌گذاری مناسب، قادر است درآمد قابل‌توجهی برای ایران ایجاد کند.

از سوی دیگر، ظرفیت‌های گردشگری این جزایر هنوز ناشناخته مانده است. سواحل بکر، مرجان‌های رنگارنگ، حیات‌وحش دریایی و آب‌های شفاف پیرامونی، ابوموسی و تنب‌ها را به مقصدی ایده‌آل برای گردشگری طبیعی و دریایی تبدیل می‌کند. اما محدودیت‌های زیرساختی و نگاه صرفاً امنیتی به منطقه، مانع از شکوفایی این ظرفیت شده است.

کارشناسان حوزه توسعه دریایی می‌گویند که در صورت تدوین یک برنامه جامع گردشگری و ایجاد خطوط منظم دریایی و هوایی، این جزایر می‌توانند به دومین قطب گردشگری دریایی ایران پس از کیش و قشم بدل شوند.

مساله نفت، گاز و زیرساخت‌های انرژی در حوالی سه جزیره ایرانی

از سوی دیگر باید به این موضوع توجه ویژه کرد که در زیر سطح آب‌های اطراف این جزایر، ذخایر بالقوه‌ای از نفت و گاز نهفته است. چنان که گزارش‌های اکتشافی دهه‌های گذشته حاکی از وجود منابع هیدروکربنی در فلات قاره پیرامونی این جزایر است. دسترسی ایران به این منابع و بهره‌برداری از آنها، می‌تواند نقشی مهم در تنوع‌بخشی به منابع انرژی کشور و افزایش صادرات انرژی ایفا کند.

مساله مهم دیگر در آینده انرژی منطقه نیز این است که در پیرامون این جزایر، منابع قابل‌توجه نفت و گاز در حوزه‌های «مبارک» و «سیری» وجود دارد. معدن خاک سرخ ابوموسی از ذخایر باارزش معدنی به شمار می‌رود و سالانه مقادیر قابل‌توجهی از آن استخراج و صادر می‌شود. بدین ترتیب، می‌توان به صراحت گفت که ادعای امارات بیش از آن که جنبه احساسی یا تاریخی داشته باشد، ریشه در منافع اقتصادی و ژئوپلیتیکی دارد.از دیدگاه منطقه‌ای نیز موقعیت این جزایر به ایران اجازه می‌دهد که در تعامل با خطوط انتقال انرژی، جایگاهی تثبیت‌شده داشته باشد. چنان که در سال‌های گذشته، برخی کشور‌های منطقه تلاش کرده‌اند مسیر‌های جایگزین تنگه هرمز را برای صادرات نفت خود ایجاد کنند؛ اما واقعیت این است که امن‌ترین مسیر، همچنان از نزدیکی جزایر تحت حاکمیت ایران می‌گذرد و حضور ایران در این مسیر به معنای تضمین پایداری تجارت انرژی است.