بازگشت ابرقدرت‌ها به آستانه جنگ تجاری؛ چرا «جادوی معامله‌گری» ترامپ روی چین اثر ندارد؟
ترجیح دونالد ترامپ برای بستن توافق‌های دوجانبه مستقیم با متحدان و رقبا، از همان آغاز به‌عنوان ستون «جادوی معامله‌گری» او معرفی شد، اما در حالی که پایه‌های آتش‌بس تجاری با چین آماده فروپاشی است، شکنندگی این رویکرد بار دیگر آشکار شده است
وزارت بازرگانی چین چهارشنبه‌شب به وقت نیویورک، مجموعه‌ای از کنترل‌های صادراتی جدیدی را بر عناصر نادر خاکی و سایر مواد حیاتی اعلام کرد؛ موادی که برای صنایع دفاعی و فناوری آمریکا اهمیت کلیدی دارند. این خبر در ابتدا شوکی محدود در میان فعالان آن حوزه‌ها ایجاد کرد، اما بازارهای مالی به طور گسترده‌تر واکنش قابل‌توجهی نشان ندادند، تا زمانی که ترامپ، در پیامی حدود ۵۰۰ کلمه‌ای در شبکه اجتماعی تروث سوشال، تهدید کرد که تعرفه کالاهای وارداتی از چین را «به‌طور چشمگیر افزایش» خواهد داد.
این پیام باعث سقوط پیوسته شاخص‌های اصلی بورس آمریکا در طول روز جمعه شد. ساعاتی بعد، ترامپ اعلام کرد که از اول نوامبر، تعرفه‌ای مضاعف به میزان ۱۰۰ درصد بر کالاهای چینی اعمال می‌کند؛ اقدامی که می‌تواند نرخ‌های گمرکی را به سطحی نزدیک کند که دو کشور پیش‌تر آن را حد «جدایی واقعی اقتصادی» میان اقتصادهایشان خوانده بودند. رئیس‌جمهور همچنین از برنامه خود برای اعمال کنترل‌های صادراتی بر برخی نرم‌افزارهای حیاتی خبر داد.
اهرم قدرتمند چین
به نوشته بلومبرگ، این رفت‌و‌برگشت ناگهانی میان دو اقتصاد بزرگ جهان تنها چند هفته پیش از دیدار سرنوشت‌ساز ترامپ و شی جین‌پینگ در کره‌جنوبی رخ داد؛ دیداری که قرار بود طی آن دو طرف جزئیات توافقی جامع در زمینه تجارت را نهایی کنند. محور اصلی این مذاکرات «کنترل‌های صادراتی» است؛ یعنی محدودیت‌های آمریکا بر صادرات تراشه‌ها و فناوری‌های هوش مصنوعی به چین، در برابر محدودیت‌های پکن بر صادرات مواد معدنی و عناصر استراتژیک مورد نیاز صنایع آمریکایی.
جان هیلمن، پژوهشگر ارشد ژئو‌اقتصاد در شورای روابط خارجی، گفت: «چینی‌ها همیشه می‌دانستند که با استفاده از کنترل‌های صادراتی می‌توانند اهرم فشار مؤثری به دست آورند، بنابراین طبیعی است که در آستانه این گفت‌وگوها بخواهند شرایط را به نفع خود تغییر دهند. اگر چین بخواهد از این اهرم استفاده کند، هر توافقی در معرض خطر خواهد بود». و چین واقعاً از آن استفاده کرد.
ترامپ در ماه مه توافقی ۹۰روزه با چین امضا کرد که اجرای تعرفه‌ها و کنترل‌های صادراتی جدیدِ اعلام‌شده در ماه آوریل را به تعویق می‌انداخت. این آتش‌بس موقت، بازارهای جهانی را که به‌دلیل موج تعرفه‌ها و ضدتعرفه‌ها به‌شدت متلاطم شده بودند، تا حدودی آرام کرد؛ دوره‌ای که طی آن تعرفه‌های آمریکا بر کالاهای چینی برای مدتی کوتاه تا ۱۴۵ درصد افزایش یافت.
پکن نیز در مقابل، ممنوعیت صادرات مواد معدنی کلیدی و آهن‌رباهای صنعتی خود را لغو کرد. با این حال، به‌مرور متحدان ترامپ در ایالت‌های کشاورزی از توقف واردات سویا توسط چین گلایه کردند، اقدامی که ترامپ آن را «تاکتیک مذاکره» توصیف کرد. کاخ سفید اعلام کرده یک بسته حمایتی برای کشاورزان آماده کرده است، اما هنوز جزئیات آن را منتشر نکرده است.
با وجود این، دوره آتش‌بس تا همین هفته کم‌وبیش آرام سپری می‌شد، تا اینکه چین با اعلام کنترل‌های جدید صادراتی دوباره تنش‌ها را شعله‌ور کرد. اکنون، همانند شش ماه پیش، دو اقتصاد بزرگ جهان بار دیگر در آستانه یک جنگ تجاری تمام‌عیار قرار گرفته‌اند.
دستاوردهای بزرگی که سریع فرو می‌ریزند
این همان واقعیت ناخوشایند سیاست تجاری ترامپ است: توافق‌های دوجانبه‌ای که در نگاه اول دستاوردی بزرگ جلوه می‌کنند، اما به همان سرعت که امضا می‌شوند، با یک چرخش ناگهانی در مواضع طرفین فرو می‌ریزند. بازارهای جهانی نیز هر بار همین چرخه را تجربه می‌کنند؛ ابتدا با خبر «توافق» خوش‌بین و سپس با لغو یا عقب‌نشینی طرفین، دوباره دچار شوک می‌شوند.
وندی کاتلر، معاون ارشد اندیشکده سیاست آسیا و مذاکره‌کننده باسابقه وزارت بازرگانی آمریکا، در پستی در لینکدین نوشت: «ایالات متحده اکنون با پکنِ جسورتر، آماده‌تر و کمتر وابسته به آمریکا روبه‌روست؛ نه با چینِ دوره نخست ترامپ که در توافق موسوم به فاز اول، امتیازهایی جدی داده بود. ۲۴ ساعت گذشته نشان داد آن دوران به پایان رسیده است».
بازارهای آمریکا روز جمعه بدترین سقوط خود در شش ماه گذشته را تجربه کردند. شاخص نوسان‌سنج وال‌استریت به بالاترین حد از آوریل رسید و سهام شرکت انویدیا، بزرگ‌ترین شرکت فناوری جهان و محور اصلی درگیر در مذاکرات مربوط به تراشه‌ها و کنترل‌های صادراتی، نزدیک به ۵ درصد افت کرد. همه این‌ها تنها پس از یک پست رئیس‌جمهور آمریکا در شبکه اجتماعی رخ داد.
دن وایت، مدیر تحقیقات مؤسسه سرمایه‌گذاری بلو کریک، گفت: «ما از قبل در بخش سهام رویکردی محافظه‌کارانه داشتیم، چون می‌دانستیم خطر و ابهام زیادی در فضا وجود دارد. بازارها بیش از حد خوش‌بین بودند، اما امروز بسیاری متوجه شدند واقعیت متفاوت است».
به گفته کاتلر، ایالات متحده در مذاکره با کشورهای کوچک‌تر که در موقعیت ضعیف‌تری قرار دارند، معمولاً موفق‌تر است؛ اما در برابر قدرت‌های بزرگی مانند چین، پاسخ‌های جمعی و چندجانبه بسیار مؤثرتر عمل می‌کنند.
تاکتیک‌های مذاکراتی؟
با وجود تهدید ترامپ مبنی بر لغو دیدار خود با شی جین‌پینگ به‌دلیل تشدید تنش‌ها، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که اعلامیه چین و واکنش ترامپ بخشی از بازی تاکتیکی پیش از مذاکرات اصلی است. با این حال، نگرانی عمده میان تحلیلگران و حتی تندروهای نزدیک به دولت سابق ترامپ این است که چین این بار دست بالاتر را دارد.
نازک نیک‌اختر، مقام پیشین وزارت بازرگانی در دولت نخست ترامپ و وکیل در شرکت حقوقی Wiley Rein که نماینده صنایع تراشه، هوش مصنوعی و نظامی آمریکا است، گفت: «در رسانه‌های چین نوعی اعتمادبه‌نفس دیده می‌شود؛ این باور که پکن اکنون اهرم‌هایی در دست دارد تا صنایع تولیدی ما، ازجمله بخش نیمه‌هادی و دفاعی، را تضعیف کند».
او افزود: «اما اگر به توافق‌های "دستی" و بدون چارچوب حقوقی تکیه کنید، وارد بازی کلاسیک نظریه بازی‌ها می‌شوید: طرف مقابل واکنش شما به خلف وعده را می‌سنجد، و اگر حس کند اهل عقب‌نشینی هستید، دیگر به توافق پایبند نخواهد ماند».
